COVID-19 – Odluka o proglašenju VANREDNOD STANJA na teritoriji Republike Srpske
Odluka o proglašenju vanrednog stanja za teritoriju Republike Srpske, donesena na današnjoj
sjednici Narodne skupštine RS, predstavlja naredni korak u smjeru suzbijanja širenja oboljenja koje
uzrokuje novi korona virus – COVID 19. Donošenju ove odluke prethodila je Odluka o proglašenju
vanredne situacije koju je Vlada RS donijela 16. marta 2020. godine. Iako naizgled dva slična
pojma, vanredno stanje se značajno razlikuje od vanredne situacije, i to prije svega u pravnim
posljedicama koje proizvodi, ovlašćenjima i nadležnostima najviših republičkih organa vlasti, kao i
ostvarivanju ljudskih prava i sloboda na teritoriji Republike.
I. Pravne posljedice proglašenja vanrednog stanja u Republici Srpskoj –
ovlaštenja i nadležnosti republičkih organa vlasti
Ustavom Republike Srpske određeno je da Republika, između ostalog, uređuje i obezbeđuje mjere iz svoje nadležnosti za slučaj ratnog stanja i vanrednog stanja koje proglase institucije Bosne i Hercegovine, kao i mjere za slučaj vanrednog stanja koje proglase institucije Republike Srpske.
Zakonom o Vladi RS propisano je da kada je na teritoriji Republike ili dijelu Republike ugrožena bezbjednost uslijed elementarnih nepogoda (poplava, zemljotres, požar i dr.), prirodnih katastrofa, epidemija, povreda ljudskih prava i sloboda, i normalnog funkcionisanja ustavnih organa Republike, Vlada predlaže Narodnoj skupštini da proglasi vanredno stanje i sama predlaže akte za preduzimanje mjera u takvim okolnostima. Članom 70. stav 3. Ustava RS određeno je da je Narodna skupština Republike Srpske nadležna za proglašenje vanrednog stanja za Republiku ili dio Republike i to zbog nekog od gore navedenih razloga.
Na sjednici održanoj dana 26. marta 2020. godine, Vlada RS uputila je zahtjev Narodnoj skupštini RS za zakazivanje posebne sjednice radi donošenja odluke o proglašenju vanrednog stanja za teritoriju Republike Srpske. Dan kasnije, Kolegijum Narodne skupštine RS, odlučio je da će 12.
posebna sjednica Narodne skupštine biti održana u subotu, 28. marta 2020. godine, u Banskom dvoru u Banjoj Luci. Kolegijum je usvojio prijedlog dnevnog reda 12. posebne sjednice sa jednom tačkom: Prijedlog оdluke o proglašenju vanrednog stanja za teritoriju Republike Srpske. Na današnjoj sjednici Narodne skupštine RS donesena je Odluka o proglašenju vanrednog stanja za teritoriju Republike Srpske. Valja napomenuti da Odluka o proglašenju vanrednog stanja za teritoriju Republike Srpske stupa na snagu narednog dana nakon njenog objavljivanja u Službenom glasniku Republike Srpske.
Najznačajnija pravna posljedica koju proizvodi proglašenje vanrednog stanja na teritoriji Republike ogleda se u znatno širim ovlaštenjima predsjednika Republike. Naime, predsjednik Republike nakon proglašenja vanrednog stanja ima uredbodavna ovlaštenja, odnosno može donositi uredbe sa zakonskom snagom kojima se uređuju pitanja iz nadležnosti Narodne skupštine RS, te suspenduju određene odredbe Ustava RS. Članom 81. Ustava RS utvrđeno je da Predsjednik Republike za vrijeme ratnog stanja i vanrednog stanja, kojeg proglase institucije Bosne i Hercegovine, ako Narodna skupština ne može da se sastane, na prijedlog Vlade ili po sopstvenoj inicijativi i nakon što sasluša mišljenje predsjednika Narodne skupštine, donosi uredbe sa zakonskom snagom i o pitanjima iz nadležnosti Narodne skupštine i imenuje i razrješava funkcionere, koje bira, odnosno imenuje i razrješava Narodna skupština. Dakle, radi se o izuzetnoj situaciji u kojoj u ustavnopravnom sistemu Republike Srpske predsjednik Republike vrši uredbodavnu vlast, a sadržina uredbi koje donosi odnosi se na pitanja iz nadležnost najvišeg zakonodavnog organa Republike – Narodne skupštine.
Sljedeća značajna pravna posljedica proglašenja vanrednog stanja jeste mogućnost suspendovanja pojedinih odredaba Ustava RS. Ustav određuje da se aktima Narodne skupštine, odnosno aktima predsjednika Republike ako Narodna skupština ne može da se sastane, za vrijeme ratnog stanja
koje proglase institucije Bosne i Hercegovine i vanrednog stanja mogu, izuzetno, dok to stanje traje, obustaviti pojedine odredbe Ustava koje se odnose na:
Član 10.
donošenje zakona, drugih propisa i opštih akata i preduzimanje mjera republičkih organa, i
ljudska prava i slobode.
Vanredno stanje nužno je skopčano sa ukidanjem ili ograničavanjem građanskih prava i sloboda. Budući da se ustavno uređenje Republike, između ostalog, temelji na garantovanju i zaštiti ljudskih prava i sloboda u skladu sa međunarodnim standardima, te vladavini prava, kao jednom od osnovnih principa pravne države, Ustav RS normira izuzetke u pogledu mogućnosti obustavljanja odredaba koje se odnose na ljudska prava i slobode. Ljudska prava i slobode čije se ostvarivanje ne može suspendovati bez obzira na proglašenje vanrednog stanja predviđeni su sljedećim
odredbama Ustava RS:
Član 10.
“Građani Republike su ravnopravni u slobodama, pravima i dužnostima, jednaki su pred zakonom i uživaju istu pravnu zaštitu bez obzira na rasu, pol, jezik, nacionalnu pripadnost, vjeroispovijest, socijalno porijeklo, rođenje, obrazovanje, imovno stanje, političko i drugo uvjerenje, društveni položaj ili drugo lično svojstvo.”
Član 11.
“Život čovjeka je neprikosnoven.”
Član 13.
“Ljudsko dostojanstvo, tjelesni i duhovni integritet, čovjekova privatnost, lični i porodični život su nepovredivi.”
Član 14.
“Niko ne smije biti podvrgnut mučenju, svirepom, nehumanom ili ponižavajućem postupanju ili kažnjavanju.
Zabranjeno je i kažnjivo svako iznuđivanje priznanja i izjava. Zabranjeno je na bilo kom licu, bez njegovog pristanka, vršiti medicinske i druge naučne
oglede.”
Član 15
“Nezakonito lišavanje slobode je kažnjivo. Lišenje slobode može trajati samo dok postoje zakonski uslovi za to. Lice za koje postoji osnovana sumnja da je izvršilo krivično djelo može biti pritvoreno i zadržano u pritvoru samo kad je to neophodno radi vođenja krivičnog postupka ili i bezbjednosti ljudi. Pritvor se određuje odlukom suda, a samo izuzetno, pod uslovima određenim zakonom, odlukom drugog zakonom ovlašćenog organa – najduže do tri dana. Licu koje je pritvoreno mora se uručiti pismeno obrazloženo rješenje u času pritvaranja. Protiv ovog rješenja pritvoreno lice ima pravo žalbe.”
Član 17.
“Svako ima pravo na naknadu štete koju mu nezakonitim ili nepravilnim radom nanese službeno lice ili državni organ, odnosno organizacija koja vrši javna ovlašćenja. Lice koje je neopravdano osuđeno ili nezakonito i bez osnova lišeno slobode, ima pravo na rehabilitaciju, naknadu štete, javno izvinjenje i druga zakonom utvrđena prava.”
Član 18.
“Licu optuženom za krivično djelo jamči se pravedno suđenje. Optuženo lice mora biti u najkraćem zakonskom roku obaviješteno o razlozima optužbe. Optuženom licu ne može se suditi u njegovoj odsutnosti. Optuženom koji nije dostupan sudu može se suditi u odsutnosti samo u zakonom određenim slučajevima.”
Član 19.
“Zajamčeno je pravo na odbranu.
Jamči se pravo na slobodan izbor branioca i nesmetano opštenje sa njim.
Branilac ne može biti pozvan na odgovornost za radnje preduzete u postupku odbrane.”
Član 20.
“Niko ne može biti kažnjen za djelo koje, prije nego što je učinjeno, nije bilo zakonom predviđeno kao kažnjivo djelo, niti mu se može izreći kazna koja za to djelo nije zakonom bila predviđena. Niko ne može biti smatran krivim za krivično djelo dok to ne bude utvrđeno pravosnažnom sudskom odlukom.”
Član 24.
“Stan je nepovrediv. Zakonom se može propisati da službeno lice na osnovu naloga suda može ući u stan ili druge prostorije protiv volje njihovog držaoca i izvršiti pretres. Pretres se vrši u prisustvu dva
svjedoka. Službeno lice može, pod uslovima utvrđenim zakonom, ući u tuđi stan ili druge prostorije i bez odluke suda i izvršiti pretres ako je to neophodno radi hvatanja učinioca krivičnog djela ili rad spasavanja ljudi i imovine.”
Član 25.
“Zajamčena je sloboda misli i opredjeljenja, savjesti i uvjerenja, kao i javnog izražavanja mišljenja.”
Radi se, dakle, većinom o ljudskim pravima i slobodama koja se prema savremenim klasifikacijama svrstavaju u lična prava i slobode, koja su po svojoj prirodi fundamentalna i neprikosnovena u svim pravnim sistemima, te čije se neprimjenjivanje, odnosno suspenzija ne bi moglo tolerisati ni u
uslovima vanrednog stanja. Tako se npr. ni pod kojim uslovima ne bi moglo tolerisati kršenje prava na život, ljudsko dostojanstvo, fizički i psihički integritet i sl. U pitanju su prava i slobode koja zauzimaju najvažnije mjesto u svim međunarodnim izvorima, uključujući tu i Evropsku konvenciju
za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, koja se prema članu II/2. Ustava BiH direktno primjenjuje u Bosni i Hercegovini i ima prioritet nad svim ostalim zakonima. Pored toga, za vrijeme vanrednog stanja predsjednik Republike ovlašten je da izvrši izmjenu organizacije i ovlašćenja izvršnih, upravnih i pravosudnih organa i njihovog personalnog sastava, kao i izmjene teritorijalne organizacije u Republici. Uslov za takvo postupanje predsjednika Republike jeste da Narodna skupština za vrijeme vanrednog stanja ne može da se sastane.
Uredbe sa zakonskom snagom o pitanjima iz nadležnosti Narodne skupštine RS, kao i odluke o imenovanju i razrješenju predsjednik Republike podnosi na potvrdu Narodnoj skupštini čim ona bude u mogućnosti da se sastane. Radi se o naknadnoj kontroli koju vrši Narodna skupština kao ustavni organ koji bi po redovnom toku stvari odlučivao o pitanjima o kojima je odlučivao predsjednik Republike u toku trajanja vanrednog stanja. Na taj način se, po prestanku stanja
nužde, ponovno uspostavlja normativna hijerarhija pravnog poretka i načelo podjele vlasti, odnosno narušeni balans nadležnosti između zakonodavnih i izvršnih organa vlasti.
Sa druge strane, Vlada RS, za vrijeme ratnog ili vanrednog stanja, može odlučiti:
a) o prestanku ili prekidu rada javnih preduzeća ili dijelova preduzeća, javnih ustanova i finansijskih organizacija, koje su od opšteg interesa za Republiku,
b) o pripajanju ili spajanju navedenih subjekata,
c) o načinu organizovanja novonastalih subjekata i
d) o ustupanju sredstava, kojima su raspolagali subjekti koji prestaju da rade, novonastalim subjektima.
Ovakvo rješenje je razumljivo imajući u vidu da je Vlada RS, između ostalog, nadležna da osniva javna preduzeća, ustanove i druge organizacije za obavljanje poslova od interesa za ostvarivanje prava i dužnosti Republike, pa u slučaju vanrednog stanja može odlučiti i o prestanku ili prekidu njihovog rada, organizacionim ili finansijskim promjenama u navedenim subjektima.
II. Vanredna situacija – uloga Vlade RS
Na sjednici održanoj 16. marta 2020. godine, Vlada RS donijela je Odluku o proglašenju vanredne situacije za teritoriju Republike Srpske zbog epidemiološke situacije vezane za pojavu i širenje novog korona virusa. Odluka je stupila na snagu danom njenog donošenja.
Vanredna situacija je takva situacija u kojoj su rizici i prijetnje ili posljedice katastrofa, vanrednih događaja i drugih opasnosti za stanovništvo, životnu sredinu i materijalna dobra takvog obima i intenziteta da njihov nastanak ili posljedice nije moguće spriječiti ili otkloniti redovnim djelovanjem nadležnih organa i službi, zbog čega je za njihovo ublažavanje i otklanjanje
neophodno upotrijebiti dodatne mjere, snage i sredstva uz pojačan režim aktivnosti. Proglašava se odmah po saznanju o neposrednoj opasnosti od nastupanja vanredne situacije, a može biti proglašena i nakon nastupanja, ako se neposredna opasnost nije mogla predvidjeti ili ako zbog
drugih okolnosti nije mogla biti proglašena odmah poslije saznanja za neposrednu opasnost.
Kod proglašenja vanredne situacije, od velikog je značaja Zakon o zaštiti i spasavanju u vanrednim situacijama RS, kojim je detaljno uređen sistem zaštite i spasavanja u vanrednim situacijama, snage i subjekti zaštite i spasavanja, prava i obaveze republičkih organa uprave i drugih organa,
organa jedinica lokalne samouprave, privrednih društava i drugih pravnih lica, prava i dužnosti građana, kao i druga pitanja koja su od značaja za vrijeme vanredne situacije.
Donošenjem Odluke o proglašenju vanredne situacije snage za zaštitu i spasavanje iz člana 8.
Zakona o zaštiti i spasavanju u vanrednim situacijama, izuzev nadležnih organizacionih jedinica Ministarstva unutrašnjih poslova RS, stavljene su pod komandu Republičkog štaba za vanredne situacije.
Generalno, najvažniju ulogu u pogledu mjera i aktivnosti vezanih za proglašenje vanredne situacije ima Vlada RS, koja osim što proglašava vanrednu situaciju usljed elementarne nepogode i druge nesreće osniva Republički štab za vanredne situacije, obavlja poslove koji se odnose na
organizaciju sistema zaštite i spasavanja od elementarne nepogode i druge nesreće, praćenje i usmjeravanje pripreme za izvršavanje mjera i zadataka zaštite i spasavanja, pružanje pomoći u obnovi i oporavku od elementarne nepogode i druge nesreće, kao i druge poslove iz oblasti zaštite i spasavanja.
Za koordinaciju i rukovođenje prilikom zaštite i spasavanja u vanrednim situacijama kao operativno-stručna tijela, formiraju se štabovi za vanredne situacije:
a) za teritoriju Republike – Republički štab za vanredne situacije,
b) za područje grada – gradski štab za vanredne situacije, i
v) za područje opštine – opštinski štab za vanredne situacije.
Kao subjekte koji učestvuju u sprovođenju mjera u toku trajanja vanredne situacije, odnosno sistemu zaštite i spasavanja, Zakon određuje sljedeće:
a) Republička uprava civilne zaštite,
b) drugi republički organi uprave i organi jedinica lokalne samouprave,
v) privredna društva, druga pravna lica, preduzetnici i
g) građani, udruženja, profesionalne i druge organizacije.
Sa druge strane, snage za zaštitu i spasavanje su, između ostalog, Republički štab za vanredne situacije koji je formiran od strane Vlade RS, kao i štabovi za vanredne situacije koje su formirali organi jedinice lokalne samouprave, ali i nadležne organizacione jedinice Ministarstva unutrašnjih poslova RS, profesionalne i hitne službe i druge organizacije, te u konačnici i sami građani.
Značajnu ulogu u sistemu civilne zaštite ima Republička uprava civilne zaštite, koja obavlja upravne i druge stručne poslove, koji se odnose na praćenje, usklađivanje i sprovođenje utvrđene politike i smjernica i obezbjeđenje izvršavanja zakona i drugih propisa u oblasti zaštite i spasavanja u vanrednim situacijama, vrši koordinaciju djelovanja subjekata od značaja za zaštitu i spasavanje u slučaju elementarne nepogode i druge nesreće u Republici, te vrši i druge poslove iz oblasti civilne zaštite u sistemu zaštite i spasavanja.
Subjekti u sistemu zaštite i spasavanja pripremaju i sprovode preventivne mjere, mjere zaštite u slučaju neposredne opasnosti od elementarne nepogode i druge nesreće, mjere zaštite kada nastupe elementarne nepogode i druge nesreće, kao i mjere ublažavanja i otklanjanja neposrednih posljedica elementarne nepogode i druge nesreće.
III. Sistem zaštite stanovništa od zaraznih bolesti
Sistem zaštite stanovništva od zaraznih bolesti, mjere koje se obavezno sprovode radi sprečavanja, suzbijanja i eliminacije zaraznih bolesti, te prava i obaveze svih članova društvene zajednice u tom
pogledu, uređeni su Zakonom o zaštiti stanovništa od zaraznih bolesti RS. Pojava i širenje bolesti koju uzrokuje novi korona virus uticala je na to da ovaj zakon danas svoju primjenu ostvaruje u najvećoj mogućoj mjeri.
Zakon o zdravstvenoj zaštiti RS garantuje pravo pacijentu da slobodno odlučuje o svemu što se tiče njegovog zdravlja, osim u slučajevima kada to direktno ugrožava život i zdravlje drugih lica. Bolest koju izaziva novi korona virus upravo predstavlja slučaj kada pacijent nema pravo da slobodno odlučuje o svom zdravlju, budući da je svaki građanin Republike dužan da se liječi od zarazne bolesti koja može ugroziti zdravlje drugih lica. Dakle, lice oboljelo od zarazne bolesti ima pravo i obavezu da se liječi i preduzima mjere za zaštitu drugih lica od zarazne bolesti.
Zarazna bolest se definiše kao bolest izazvana specifičnim uzročnim agensom koja nastaje kao posljedica prenosa agensa ili njegovih toksičnih produkata sa zaraženog lica ili drugog izvora infekcije na osjetljivog domaćina, direktno sa lica na lice ili indirektno preko zagađene hrane, vode, predmeta opšte upotrebe, prelaznog domaćina, vektora ili nežive prirode, te razmjenom tečnosti koja je kontaminirana uzročnikom zaraze.
U Republici Srpskoj se zbog širenja bolesti prouzrokovane novim korona virusom veliki broj osoba nalazi pod zdravstvenim nadzorom, koji u svojoj suštini označava zdravstvene preglede i epidemiološko ispitivanje lica koja su bila u kontaktu sa licem oboljelim od zarazne bolesti ili su boravila u žarištu zarazne bolesti.
Takođe, velikom broju lica određene su mjere izolacije ili karantina. Izolacija predstavlja protivepidemijsku mjeru prostornog izdvajanja lica na mjesto i pod uslovima kojim se sprečava ili ograničava direktni, odnosno indirektni prenos uzročnika zarazne bolesti, dok je karantin mjera ograničavanja kretanja zdravih lica koja su bila u kontaktu sa oboljelim od zarazne bolesti tokom perioda maksimalne inkubacije za tu bolest. Mjera karantina sprovodi se u slučaju pojave posebno opasne zarazne bolesti ili druge zarazne bolesti za koju se utvrdi da predstavlja opasnost po
zdravlje stanovništva, u objektima koji ispunjavaju uslove za sprovođenje ove mjere. Licu kojem se određuje mjera karantina uručuje se rješenje nadležnog zdravstvenog inspektora.
Zakon propisuje dužnost republičkih organa, organa jedinice lokalne samouprave, pravnih lica, preduzetnika i fizičkih lica u pogledu obezbjeđivanja uslova za održavanje lične i opšte higijene na javnim i radnim mjestima, a svaki građanin dužan je da održava ličnu i opštu higijenu.
Odredba člana 43. Zakona o zaštiti stanovništa od zaraznih bolesti RS uređuje vanredne mjere za sprečavanje i suzbijanje zaraznih bolesti, koje se sprovode u situaciji u kojoj dolazi do ugrožavanja bezbjednosti i zdravlja ljudi, postojanjem neposredne opasnosti za masovno prenošenje zaraznih
bolesti. Vanredne mjere između ostalog obuhvataju i ograničenje kretanja u zaraženom i ugroženom području i stavljanje pod zdravstveni nadzor lica koje je bilo u kontaktu za zaraženim licem, prestanak rada vaspitno-obrazovnih ustanova i zabranu okupljanja na javnim mjestima, izolaciju oboljelih u kućnim uslovima ili drugom adaptiranom objektu, uspostavljanje karantina i stavljanje u karantin lica koje je bilo u kontaktu sa licem oboljelim od posebno opasne zarazne bolesti, kao i informisanje javnosti o aktuelnoj epidemiološkoj situaciji. U cilju sprečavanja širenja i
zaraze većeg broja stanovnika novim korona virusom, većina navedenih mjera je na snazi u Republici Srpskoj.
Svakako najvažnije uloge u procesu sprovođenja mjera i primjene mehanizama zaštite stanovništa od zaraznih bolesti u Republici Srpskoj imaju ministar zdravlja i socijalne zaštite, Javna zdravstvena ustanova Institut za javno zdravstvo, nadležni domovi zdravlja i bolnice, s tim da valja imati u vidu da se radi o djelatnosti od opšteg interesa za društvenu zajednicu i da su svi subjekti dužni da se pridržavaju propisa za vrijeme epidemije zarazne bolesti prouzrokovane novim virusom korona.
Zbog posebnog interesa društva da se odbrani od postupanja suprotnog propisima ili naredbama nadležnog organa za vrijeme epidemije zarazne bolesti, Krivičnim zakonikom Republike Srpske predviđena su krivična djela prenošenje zarazne bolesti (čl. 194), nepostupanje po zdravstvenim propisima za vrijeme epidemije (čl. 195) i neprimjenjivanje mjera za zaštitu od zarazne bolesti (član 196) sa zaprijećenim novčanim, ali i zatvorskim kaznama.
Odluka o proglašenju vanrednog stanja za teritoriju Republike Srpske, donesena na današnjoj
sjednici Narodne skupštine RS, predstavlja naredni korak u smjeru suzbijanja širenja oboljenja koje
uzrokuje novi korona virus – COVID 19. Donošenju ove odluke prethodila je Odluka o proglašenju
vanredne situacije koju je Vlada RS donijela 16. marta 2020. godine. Iako naizgled dva slična
pojma, vanredno stanje se značajno razlikuje od vanredne situacije, i to prije svega u pravnim
posljedicama koje proizvodi, ovlašćenjima i nadležnostima najviših republičkih organa vlasti, kao i
ostvarivanju ljudskih prava i sloboda na teritoriji Republike.
I. Pravne posljedice proglašenja vanrednog stanja u Republici Srpskoj –
ovlaštenja i nadležnosti republičkih organa vlasti
Ustavom Republike Srpske određeno je da Republika, između ostalog, uređuje i obezbeđuje mjere iz svoje nadležnosti za slučaj ratnog stanja i vanrednog stanja koje proglase institucije Bosne i Hercegovine, kao i mjere za slučaj vanrednog stanja koje proglase institucije Republike Srpske.
Zakonom o Vladi RS propisano je da kada je na teritoriji Republike ili dijelu Republike ugrožena bezbjednost uslijed elementarnih nepogoda (poplava, zemljotres, požar i dr.), prirodnih katastrofa, epidemija, povreda ljudskih prava i sloboda, i normalnog funkcionisanja ustavnih organa Republike, Vlada predlaže Narodnoj skupštini da proglasi vanredno stanje i sama predlaže akte za preduzimanje mjera u takvim okolnostima. Članom 70. stav 3. Ustava RS određeno je da je Narodna skupština Republike Srpske nadležna za proglašenje vanrednog stanja za Republiku ili dio Republike i to zbog nekog od gore navedenih razloga.
Na sjednici održanoj dana 26. marta 2020. godine, Vlada RS uputila je zahtjev Narodnoj skupštini RS za zakazivanje posebne sjednice radi donošenja odluke o proglašenju vanrednog stanja za teritoriju Republike Srpske. Dan kasnije, Kolegijum Narodne skupštine RS, odlučio je da će 12.
posebna sjednica Narodne skupštine biti održana u subotu, 28. marta 2020. godine, u Banskom dvoru u Banjoj Luci. Kolegijum je usvojio prijedlog dnevnog reda 12. posebne sjednice sa jednom tačkom: Prijedlog оdluke o proglašenju vanrednog stanja za teritoriju Republike Srpske. Na današnjoj sjednici Narodne skupštine RS donesena je Odluka o proglašenju vanrednog stanja za teritoriju Republike Srpske. Valja napomenuti da Odluka o proglašenju vanrednog stanja za teritoriju Republike Srpske stupa na snagu narednog dana nakon njenog objavljivanja u Službenom glasniku Republike Srpske.
Najznačajnija pravna posljedica koju proizvodi proglašenje vanrednog stanja na teritoriji Republike ogleda se u znatno širim ovlaštenjima predsjednika Republike. Naime, predsjednik Republike nakon proglašenja vanrednog stanja ima uredbodavna ovlaštenja, odnosno može donositi uredbe sa zakonskom snagom kojima se uređuju pitanja iz nadležnosti Narodne skupštine RS, te suspenduju određene odredbe Ustava RS. Članom 81. Ustava RS utvrđeno je da Predsjednik Republike za vrijeme ratnog stanja i vanrednog stanja, kojeg proglase institucije Bosne i Hercegovine, ako Narodna skupština ne može da se sastane, na prijedlog Vlade ili po sopstvenoj inicijativi i nakon što sasluša mišljenje predsjednika Narodne skupštine, donosi uredbe sa zakonskom snagom i o pitanjima iz nadležnosti Narodne skupštine i imenuje i razrješava funkcionere, koje bira, odnosno imenuje i razrješava Narodna skupština. Dakle, radi se o izuzetnoj situaciji u kojoj u ustavnopravnom sistemu Republike Srpske predsjednik Republike vrši uredbodavnu vlast, a sadržina uredbi koje donosi odnosi se na pitanja iz nadležnost najvišeg zakonodavnog organa Republike – Narodne skupštine.
Sljedeća značajna pravna posljedica proglašenja vanrednog stanja jeste mogućnost suspendovanja pojedinih odredaba Ustava RS. Ustav određuje da se aktima Narodne skupštine, odnosno aktima predsjednika Republike ako Narodna skupština ne može da se sastane, za vrijeme ratnog stanja
koje proglase institucije Bosne i Hercegovine i vanrednog stanja mogu, izuzetno, dok to stanje traje, obustaviti pojedine odredbe Ustava koje se odnose na:
Član 10.
donošenje zakona, drugih propisa i opštih akata i preduzimanje mjera republičkih organa, i
ljudska prava i slobode.
Vanredno stanje nužno je skopčano sa ukidanjem ili ograničavanjem građanskih prava i sloboda. Budući da se ustavno uređenje Republike, između ostalog, temelji na garantovanju i zaštiti ljudskih prava i sloboda u skladu sa međunarodnim standardima, te vladavini prava, kao jednom od osnovnih principa pravne države, Ustav RS normira izuzetke u pogledu mogućnosti obustavljanja odredaba koje se odnose na ljudska prava i slobode. Ljudska prava i slobode čije se ostvarivanje ne može suspendovati bez obzira na proglašenje vanrednog stanja predviđeni su sljedećim
odredbama Ustava RS:
Član 10.
“Građani Republike su ravnopravni u slobodama, pravima i dužnostima, jednaki su pred zakonom i uživaju istu pravnu zaštitu bez obzira na rasu, pol, jezik, nacionalnu pripadnost, vjeroispovijest, socijalno porijeklo, rođenje, obrazovanje, imovno stanje, političko i drugo uvjerenje, društveni položaj ili drugo lično svojstvo.”
Član 11.
“Život čovjeka je neprikosnoven.”
Član 13.
“Ljudsko dostojanstvo, tjelesni i duhovni integritet, čovjekova privatnost, lični i porodični život su nepovredivi.”
Član 14.
“Niko ne smije biti podvrgnut mučenju, svirepom, nehumanom ili ponižavajućem postupanju ili kažnjavanju.
Zabranjeno je i kažnjivo svako iznuđivanje priznanja i izjava. Zabranjeno je na bilo kom licu, bez njegovog pristanka, vršiti medicinske i druge naučne
oglede.”
Član 15
“Nezakonito lišavanje slobode je kažnjivo. Lišenje slobode može trajati samo dok postoje zakonski uslovi za to. Lice za koje postoji osnovana sumnja da je izvršilo krivično djelo može biti pritvoreno i zadržano u pritvoru samo kad je to neophodno radi vođenja krivičnog postupka ili i bezbjednosti ljudi. Pritvor se određuje odlukom suda, a samo izuzetno, pod uslovima određenim zakonom, odlukom drugog zakonom ovlašćenog organa – najduže do tri dana. Licu koje je pritvoreno mora se uručiti pismeno obrazloženo rješenje u času pritvaranja. Protiv ovog rješenja pritvoreno lice ima pravo žalbe.”
Član 17.
“Svako ima pravo na naknadu štete koju mu nezakonitim ili nepravilnim radom nanese službeno lice ili državni organ, odnosno organizacija koja vrši javna ovlašćenja. Lice koje je neopravdano osuđeno ili nezakonito i bez osnova lišeno slobode, ima pravo na rehabilitaciju, naknadu štete, javno izvinjenje i druga zakonom utvrđena prava.”
Član 18.
“Licu optuženom za krivično djelo jamči se pravedno suđenje. Optuženo lice mora biti u najkraćem zakonskom roku obaviješteno o razlozima optužbe. Optuženom licu ne može se suditi u njegovoj odsutnosti. Optuženom koji nije dostupan sudu može se suditi u odsutnosti samo u zakonom određenim slučajevima.”
Član 19.
“Zajamčeno je pravo na odbranu.
Jamči se pravo na slobodan izbor branioca i nesmetano opštenje sa njim.
Branilac ne može biti pozvan na odgovornost za radnje preduzete u postupku odbrane.”
Član 20.
“Niko ne može biti kažnjen za djelo koje, prije nego što je učinjeno, nije bilo zakonom predviđeno kao kažnjivo djelo, niti mu se može izreći kazna koja za to djelo nije zakonom bila predviđena. Niko ne može biti smatran krivim za krivično djelo dok to ne bude utvrđeno pravosnažnom sudskom odlukom.”
Član 24.
“Stan je nepovrediv. Zakonom se može propisati da službeno lice na osnovu naloga suda može ući u stan ili druge prostorije protiv volje njihovog držaoca i izvršiti pretres. Pretres se vrši u prisustvu dva
svjedoka. Službeno lice može, pod uslovima utvrđenim zakonom, ući u tuđi stan ili druge prostorije i bez odluke suda i izvršiti pretres ako je to neophodno radi hvatanja učinioca krivičnog djela ili rad spasavanja ljudi i imovine.”
Član 25.
“Zajamčena je sloboda misli i opredjeljenja, savjesti i uvjerenja, kao i javnog izražavanja mišljenja.”
Radi se, dakle, većinom o ljudskim pravima i slobodama koja se prema savremenim klasifikacijama svrstavaju u lična prava i slobode, koja su po svojoj prirodi fundamentalna i neprikosnovena u svim pravnim sistemima, te čije se neprimjenjivanje, odnosno suspenzija ne bi moglo tolerisati ni u
uslovima vanrednog stanja. Tako se npr. ni pod kojim uslovima ne bi moglo tolerisati kršenje prava na život, ljudsko dostojanstvo, fizički i psihički integritet i sl. U pitanju su prava i slobode koja zauzimaju najvažnije mjesto u svim međunarodnim izvorima, uključujući tu i Evropsku konvenciju
za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, koja se prema članu II/2. Ustava BiH direktno primjenjuje u Bosni i Hercegovini i ima prioritet nad svim ostalim zakonima. Pored toga, za vrijeme vanrednog stanja predsjednik Republike ovlašten je da izvrši izmjenu organizacije i ovlašćenja izvršnih, upravnih i pravosudnih organa i njihovog personalnog sastava, kao i izmjene teritorijalne organizacije u Republici. Uslov za takvo postupanje predsjednika Republike jeste da Narodna skupština za vrijeme vanrednog stanja ne može da se sastane.
Uredbe sa zakonskom snagom o pitanjima iz nadležnosti Narodne skupštine RS, kao i odluke o imenovanju i razrješenju predsjednik Republike podnosi na potvrdu Narodnoj skupštini čim ona bude u mogućnosti da se sastane. Radi se o naknadnoj kontroli koju vrši Narodna skupština kao ustavni organ koji bi po redovnom toku stvari odlučivao o pitanjima o kojima je odlučivao predsjednik Republike u toku trajanja vanrednog stanja. Na taj način se, po prestanku stanja
nužde, ponovno uspostavlja normativna hijerarhija pravnog poretka i načelo podjele vlasti, odnosno narušeni balans nadležnosti između zakonodavnih i izvršnih organa vlasti.
Sa druge strane, Vlada RS, za vrijeme ratnog ili vanrednog stanja, može odlučiti:
a) o prestanku ili prekidu rada javnih preduzeća ili dijelova preduzeća, javnih ustanova i finansijskih organizacija, koje su od opšteg interesa za Republiku,
b) o pripajanju ili spajanju navedenih subjekata,
c) o načinu organizovanja novonastalih subjekata i
d) o ustupanju sredstava, kojima su raspolagali subjekti koji prestaju da rade, novonastalim subjektima.
Ovakvo rješenje je razumljivo imajući u vidu da je Vlada RS, između ostalog, nadležna da osniva javna preduzeća, ustanove i druge organizacije za obavljanje poslova od interesa za ostvarivanje prava i dužnosti Republike, pa u slučaju vanrednog stanja može odlučiti i o prestanku ili prekidu njihovog rada, organizacionim ili finansijskim promjenama u navedenim subjektima.
II. Vanredna situacija – uloga Vlade RS
Na sjednici održanoj 16. marta 2020. godine, Vlada RS donijela je Odluku o proglašenju vanredne situacije za teritoriju Republike Srpske zbog epidemiološke situacije vezane za pojavu i širenje novog korona virusa. Odluka je stupila na snagu danom njenog donošenja.
Vanredna situacija je takva situacija u kojoj su rizici i prijetnje ili posljedice katastrofa, vanrednih događaja i drugih opasnosti za stanovništvo, životnu sredinu i materijalna dobra takvog obima i intenziteta da njihov nastanak ili posljedice nije moguće spriječiti ili otkloniti redovnim djelovanjem nadležnih organa i službi, zbog čega je za njihovo ublažavanje i otklanjanje
neophodno upotrijebiti dodatne mjere, snage i sredstva uz pojačan režim aktivnosti. Proglašava se odmah po saznanju o neposrednoj opasnosti od nastupanja vanredne situacije, a može biti proglašena i nakon nastupanja, ako se neposredna opasnost nije mogla predvidjeti ili ako zbog
drugih okolnosti nije mogla biti proglašena odmah poslije saznanja za neposrednu opasnost.
Kod proglašenja vanredne situacije, od velikog je značaja Zakon o zaštiti i spasavanju u vanrednim situacijama RS, kojim je detaljno uređen sistem zaštite i spasavanja u vanrednim situacijama, snage i subjekti zaštite i spasavanja, prava i obaveze republičkih organa uprave i drugih organa,
organa jedinica lokalne samouprave, privrednih društava i drugih pravnih lica, prava i dužnosti građana, kao i druga pitanja koja su od značaja za vrijeme vanredne situacije.
Donošenjem Odluke o proglašenju vanredne situacije snage za zaštitu i spasavanje iz člana 8.
Zakona o zaštiti i spasavanju u vanrednim situacijama, izuzev nadležnih organizacionih jedinica Ministarstva unutrašnjih poslova RS, stavljene su pod komandu Republičkog štaba za vanredne situacije.
Generalno, najvažniju ulogu u pogledu mjera i aktivnosti vezanih za proglašenje vanredne situacije ima Vlada RS, koja osim što proglašava vanrednu situaciju usljed elementarne nepogode i druge nesreće osniva Republički štab za vanredne situacije, obavlja poslove koji se odnose na
organizaciju sistema zaštite i spasavanja od elementarne nepogode i druge nesreće, praćenje i usmjeravanje pripreme za izvršavanje mjera i zadataka zaštite i spasavanja, pružanje pomoći u obnovi i oporavku od elementarne nepogode i druge nesreće, kao i druge poslove iz oblasti zaštite i spasavanja.
Za koordinaciju i rukovođenje prilikom zaštite i spasavanja u vanrednim situacijama kao operativno-stručna tijela, formiraju se štabovi za vanredne situacije:
a) za teritoriju Republike – Republički štab za vanredne situacije,
b) za područje grada – gradski štab za vanredne situacije, i
v) za područje opštine – opštinski štab za vanredne situacije.
Kao subjekte koji učestvuju u sprovođenju mjera u toku trajanja vanredne situacije, odnosno sistemu zaštite i spasavanja, Zakon određuje sljedeće:
a) Republička uprava civilne zaštite,
b) drugi republički organi uprave i organi jedinica lokalne samouprave,
v) privredna društva, druga pravna lica, preduzetnici i
g) građani, udruženja, profesionalne i druge organizacije.
Sa druge strane, snage za zaštitu i spasavanje su, između ostalog, Republički štab za vanredne situacije koji je formiran od strane Vlade RS, kao i štabovi za vanredne situacije koje su formirali organi jedinice lokalne samouprave, ali i nadležne organizacione jedinice Ministarstva unutrašnjih poslova RS, profesionalne i hitne službe i druge organizacije, te u konačnici i sami građani.
Značajnu ulogu u sistemu civilne zaštite ima Republička uprava civilne zaštite, koja obavlja upravne i druge stručne poslove, koji se odnose na praćenje, usklađivanje i sprovođenje utvrđene politike i smjernica i obezbjeđenje izvršavanja zakona i drugih propisa u oblasti zaštite i spasavanja u vanrednim situacijama, vrši koordinaciju djelovanja subjekata od značaja za zaštitu i spasavanje u slučaju elementarne nepogode i druge nesreće u Republici, te vrši i druge poslove iz oblasti civilne zaštite u sistemu zaštite i spasavanja.
Subjekti u sistemu zaštite i spasavanja pripremaju i sprovode preventivne mjere, mjere zaštite u slučaju neposredne opasnosti od elementarne nepogode i druge nesreće, mjere zaštite kada nastupe elementarne nepogode i druge nesreće, kao i mjere ublažavanja i otklanjanja neposrednih posljedica elementarne nepogode i druge nesreće.
III. Sistem zaštite stanovništa od zaraznih bolesti
Sistem zaštite stanovništva od zaraznih bolesti, mjere koje se obavezno sprovode radi sprečavanja, suzbijanja i eliminacije zaraznih bolesti, te prava i obaveze svih članova društvene zajednice u tom
pogledu, uređeni su Zakonom o zaštiti stanovništa od zaraznih bolesti RS. Pojava i širenje bolesti koju uzrokuje novi korona virus uticala je na to da ovaj zakon danas svoju primjenu ostvaruje u najvećoj mogućoj mjeri.
Zakon o zdravstvenoj zaštiti RS garantuje pravo pacijentu da slobodno odlučuje o svemu što se tiče njegovog zdravlja, osim u slučajevima kada to direktno ugrožava život i zdravlje drugih lica. Bolest koju izaziva novi korona virus upravo predstavlja slučaj kada pacijent nema pravo da slobodno odlučuje o svom zdravlju, budući da je svaki građanin Republike dužan da se liječi od zarazne bolesti koja može ugroziti zdravlje drugih lica. Dakle, lice oboljelo od zarazne bolesti ima pravo i obavezu da se liječi i preduzima mjere za zaštitu drugih lica od zarazne bolesti.
Zarazna bolest se definiše kao bolest izazvana specifičnim uzročnim agensom koja nastaje kao posljedica prenosa agensa ili njegovih toksičnih produkata sa zaraženog lica ili drugog izvora infekcije na osjetljivog domaćina, direktno sa lica na lice ili indirektno preko zagađene hrane, vode, predmeta opšte upotrebe, prelaznog domaćina, vektora ili nežive prirode, te razmjenom tečnosti koja je kontaminirana uzročnikom zaraze.
U Republici Srpskoj se zbog širenja bolesti prouzrokovane novim korona virusom veliki broj osoba nalazi pod zdravstvenim nadzorom, koji u svojoj suštini označava zdravstvene preglede i epidemiološko ispitivanje lica koja su bila u kontaktu sa licem oboljelim od zarazne bolesti ili su boravila u žarištu zarazne bolesti.
Takođe, velikom broju lica određene su mjere izolacije ili karantina. Izolacija predstavlja protivepidemijsku mjeru prostornog izdvajanja lica na mjesto i pod uslovima kojim se sprečava ili ograničava direktni, odnosno indirektni prenos uzročnika zarazne bolesti, dok je karantin mjera ograničavanja kretanja zdravih lica koja su bila u kontaktu sa oboljelim od zarazne bolesti tokom perioda maksimalne inkubacije za tu bolest. Mjera karantina sprovodi se u slučaju pojave posebno opasne zarazne bolesti ili druge zarazne bolesti za koju se utvrdi da predstavlja opasnost po
zdravlje stanovništva, u objektima koji ispunjavaju uslove za sprovođenje ove mjere. Licu kojem se određuje mjera karantina uručuje se rješenje nadležnog zdravstvenog inspektora.
Zakon propisuje dužnost republičkih organa, organa jedinice lokalne samouprave, pravnih lica, preduzetnika i fizičkih lica u pogledu obezbjeđivanja uslova za održavanje lične i opšte higijene na javnim i radnim mjestima, a svaki građanin dužan je da održava ličnu i opštu higijenu.
Odredba člana 43. Zakona o zaštiti stanovništa od zaraznih bolesti RS uređuje vanredne mjere za sprečavanje i suzbijanje zaraznih bolesti, koje se sprovode u situaciji u kojoj dolazi do ugrožavanja bezbjednosti i zdravlja ljudi, postojanjem neposredne opasnosti za masovno prenošenje zaraznih
bolesti. Vanredne mjere između ostalog obuhvataju i ograničenje kretanja u zaraženom i ugroženom području i stavljanje pod zdravstveni nadzor lica koje je bilo u kontaktu za zaraženim licem, prestanak rada vaspitno-obrazovnih ustanova i zabranu okupljanja na javnim mjestima, izolaciju oboljelih u kućnim uslovima ili drugom adaptiranom objektu, uspostavljanje karantina i stavljanje u karantin lica koje je bilo u kontaktu sa licem oboljelim od posebno opasne zarazne bolesti, kao i informisanje javnosti o aktuelnoj epidemiološkoj situaciji. U cilju sprečavanja širenja i
zaraze većeg broja stanovnika novim korona virusom, većina navedenih mjera je na snazi u Republici Srpskoj.
Svakako najvažnije uloge u procesu sprovođenja mjera i primjene mehanizama zaštite stanovništa od zaraznih bolesti u Republici Srpskoj imaju ministar zdravlja i socijalne zaštite, Javna zdravstvena ustanova Institut za javno zdravstvo, nadležni domovi zdravlja i bolnice, s tim da valja imati u vidu da se radi o djelatnosti od opšteg interesa za društvenu zajednicu i da su svi subjekti dužni da se pridržavaju propisa za vrijeme epidemije zarazne bolesti prouzrokovane novim virusom korona.
Zbog posebnog interesa društva da se odbrani od postupanja suprotnog propisima ili naredbama nadležnog organa za vrijeme epidemije zarazne bolesti, Krivičnim zakonikom Republike Srpske predviđena su krivična djela prenošenje zarazne bolesti (čl. 194), nepostupanje po zdravstvenim propisima za vrijeme epidemije (čl. 195) i neprimjenjivanje mjera za zaštitu od zarazne bolesti (član 196) sa zaprijećenim novčanim, ali i zatvorskim kaznama.
