ODLUKA O DOPUSTIVOSTI I MERITUMU BROJ: AP 1148/17
("Sl. glasnik BiH", br. 41/2019)
Ustavni sud Bosne i Hercegovine u Velikom vijeću, u predmetu broj AP 1148/17, rješavajući apelaciju "Hidromonta" d.o.o. Istočna Ilidža, na osnovu člana VI/3b) Ustava Bosne i Hercegovine, člana 57 stav (2) tačka b) i člana 59 st. (1) i (3) Pravila Ustavnog suda Bosne i Hercegovine - prečišćeni tekst ("Službeni glasnik Bosne i Hercegovine" broj 94/14), u sastavu:
Zlatko M. Knežević, predsjednik
Mato Tadić, potpredsjednik
Mirsad Ćeman, potpredsjednik
Valerija Galić, sudija
Miodrag Simović, sudija
Seada Palavrić, sudija
na sjednici održanoj 22. maja 2019. godine donio je
ODLUKU O DOPUSTIVOSTI I MERITUMU
ODBIJA SE kao neosnovana apelacija "Hidromonta" d.o.o. Istočna Ilidža podnesena protiv Presude Vrhovnog suda Republike Srpske broj 57 0 Ps 056464 15 Rev od 29. novembra 2016. godine i Presude Višeg privrednog suda u Banjaluci broj 57 0 Ps 056404 15 Pž 2 od 11. septembra 2015. godine.
Odluku objaviti u "Službenom glasniku Bosne i Hercegovine", "Službenim novinama Federacije Bosne i Hercegovine", "Službenom glasniku Republike Srpske" i u "Službenom glasniku Distrikta Brčko Bosne i Hercegovine".
OBRAZLOŽENjE
I. Uvod
1. "Hidromont" d.o.o. Istočna Ilidža (u daljnjem tekstu: apelant), koga zastupa Ljubiša Dragičević, advokat iz Banjaluke, podnio je 26. marta 2017. godine Ustavnom sudu Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: Ustavni sud) apelaciju protiv Presude Vrhovnog suda Republike Srpske (u daljnjem tekstu: Vrhovni sud) broj 57 0 Ps 056404 15 Rev od 29. novembra 2016. godine i Presude Višeg privrednog suda u Banjaluci (u daljnjem tekstu: Viši privredni sud) broj 57 0 Ps 056404 15 Pž 2 od 11. septembra 2015. godine.
2. Apelant je takođe podnio zahtjev za donošenje privremene mjere kojim je zatražio obustavljanje postupka izvršenja, koji je bio u toku pred Okružnim privrednim sudom u Banjaluci (u daljnjem tekstu: Okružni privredni sud), do konačne odluke Ustavnog suda o podnesenoj apelaciji.
II. Postupak pred Ustavnim sudom
3. Ustavni sud je zahtjev za donošenje privremene mjere odbio (vidi Ustavni sud, Odluka o privremenoj mjeri broj AP 1148/17 od 19. aprila 2017. godine, dostupna na internet stranici Ustavnog suda https://advokat-prnjavorac.com
4. Na osnovu člana 23 Pravila Ustavnog suda, od Vrhovnog suda, Višeg privrednog suda i zakonskog zastupnika tužene Opštine Istočni Drvar (u daljnjem tekstu: tužena opština) zatraženo je 1. februara 2019. godine da dostave odgovor na apelaciju.
5. Vrhovni sud, Viši privredni sud i zakonski zastupnik tužene opštine su odgovor na apelaciju dostavili u periodu od 5. do 11. februara 2019. godine.
III. Činjenično stanje
6. Činjenice predmeta koje proizlaze iz apelacionih navoda i dokumenata predočenih Ustavnom sudu mogu da se sumiraju na sljedeći način.
7. Odlučujući u ponovnom postupku, Okružni privredni sud je Presudom broj 57 0 Ps 056404 14 Ps 2 od 25. februara 2015. godine obavezao tuženu opštinu da apelantu na ime duga isplati iznos od 262.132,00 KM, zajedno sa zakonskom zateznom kamatom i troškovima postupka, sve preciznije navedeno u stavu 1 izreke presude, dok je stavom 2 izreke odbijen dio tužbenog zahtjeva koji se odnosio na potraživanje zakonske zatezne kamate preko dosuđenog iznosa.
8. Iz istorijata tužbe koju je apelant podnio 20. decembra 2008. godine u bitnom proizlazi da je apelant, kao izvođač radova, s tuženom opštinom, kao investitorom, 20. decembra 2007. godine zaključio ugovor o izvođenju radova za izgradnju vodovoda Srnetica-Potoci, čija je ukupna vrijednost po ugovoru bila 270.125,40 KM. Zatim da je apelant s tuženom opštinom 15. jula 2008. godine zaključio i aneks ugovora radi zamjene cijevi zbog pogrešno predviđenog barskog pritiska u tenderskoj dokumentaciji tužene opštine, čime je ukupna vrijednost radova uvećana za dodatnih 39.872,20 KM. Zatim, da je apelant s tuženom opštinom i nadzornim organom 7. avgusta 2008. godine potpisao "zapisnik o dogovorenoj cijeni za iskop rova za polaganje cijevi na izgradnji vodovoda" zbog pogrešno utvrđene kategorije zemljišta kod iskopa rova za polaganje vodovodnih cijevi u tenderskoj dokumentaciji tužene (tenderom je bila predviđena III kategorija, a radilo se o zemljištu od IV do VI kategorije, što je otežalo radove na iskopu vodovoda), kojim je dogovorena cijena radova čitavom dužinom navedenog vodovoda u iznosu od 25 KM/m3 plus PDV, te da je nadzorni organ tužene opštine potpisao građevinski dnevnik. Još proizlazi da je apelant nakon završenih radova i nakon izvršenog konačnog obračuna tuženoj opštini poslao konačan obračun u iznosu od 563.339,30 KM (koji tužena opština nije potpisala) i da su tužena opština i suinvestitor (JP Šume RS, ŠG Oštrelj iz Drnića) apelantu ukupno isplatili 310.000,00 KM, te da ostatak koji nije isplaćen prema konačnom obračunu apelant potražuje u predmetnom postupku.
9. Na osnovu provedenih dokaza Okružni privredni sud je utvrdio da je apelant kao izvođač radova u cijelosti izvršio ugovorene obaveze na izgradnji vodovoda za tuženu opštinu kao naručioca radova, te da je suinvestitor apelantu isplatio iznos od 200.000,00 KM (po osnovu zaključenog ugovora), kao i to da je tužena opština apelantu do podnošenja tužbe isplatila iznos od 110.000,00 KM po prethodno ispostavljenim situacijama, te da je do zakazivanja pripremnog ročišta na osnovu postignutog vansudskog poravnanja tužena opština apelantu isplatila još dodatnih 78.486,86 KM. Među parničnim strankama nije bilo sporno da je prilikom obavljanja radova utvrđeno da kategorija zemljišta nije ona koja je bila utvrđena u tenderskoj dokumentaciji, da je s ovom činjenicom nadzorni organ upoznao tuženu opštinu kao naručioca radova, te da je potpisan zapisnik o dogovorenoj cijeni za iskop rova od strane investitora, izvođača i nadzornog organa, kojim je usaglašena cijena iskopa na cjelokupnoj dužini rova u iznosu od 25 KM/m3, upravo zbog razlike kategorije zemljišta u tenderskoj dokumentaciji i na samom terenu.
10. Shodno tome, tokom postupka se ispostavilo spornim da li je tužena opština u obavezi da apelantu isplati uvećanu cijenu radova do kojih je došlo prilikom samog izvođenja radova zbog sastava, odnosno kategorije zemljišta, koja nije odgovarala tenderskoj dokumentaciji. U vezi s tim, Okružni privredni sud se pozvao na odredbe Zakona o obligacionim odnosima (u daljnjem tekstu: ZOO), i to na čl. 630 i 633, koje je citirao, navodeći da je u situaciji kada je građevinski dnevnik uredno vođen svakodnevno, u kojem je konstatovana dubina, širina iskopa, kategorija zemljišta i dr., što su sve potpisali nadzorni organ i rukovodilac gradilišta, nadzorni organ je zapravo na taj način odobrio sve radnje i saglasio se s njihovom količinom, te da shodno tome tužena opština ima obavezu da isplati potraživanu razliku u cijeni (o čemu se prvostepeni sud iscrpno izjasnio na strani 9 i 10 obrazloženja).
11. Viši privredni sud je, odlučujući o žalbi tužene opštine, donio Presudu broj 57 0 Ps 056404 15 Pž 2 od 11. septembra 2015. godine kojom je žalbu djelimično uvažio i prvostepenu presudu preinačio tako da je tužena opština obavezana na isplatu iznosa od 79.509,54 KM, sa zakonskom zateznom kamatom i troškovima postupka, sve preciznije navedeno u stavu 1 izreke presude, dok je stavom 2 izreke odbijen apelantov tužbeni zahtjev, kao i zahtjev za naknadu troškova postupka preko dosuđenih iznosa, uz istovremeno obavezivanje apelanta na naknadu troškova žalbenog postupka (stav 3 izreke presude).
12. Djelimičnu osnovanost žalbenih prigovora Viši privredni sud je detaljno obrazložio na stranama od 2 do 8 obrazloženja presude, pa je u tom pravcu, između ostalog, navedeno da je glavnim ugovorom određena cijena radova u iznosu od 309.997,60 KM (po ugovoru 270.125,40 KM i po aneksu 39.872,20 KM), pa kako je apelant dokazao da su izvršeni dodatni radovi koji nisu bili uključeni u prvobitno zaključeni ugovor, a koji su zbog promjene kategorije zemljišta bili neophodni, prema ocjeni tog suda, ukupna vrijednost naknadnih radova ne može preći 50 % od vrijednosti glavnog ugovora, a u konkretnom slučaju to je iznos od 154.998,80 KM (polovina od 309.997,60 KM). Tokom postupka je nesporno utvrđeno da je tužena opština uplatila ukupan iznos od 385.486,86 KM (200.000,00 KM je isplatio suinvestitor JP šume RS, a tužena opština 185.486,86 KM), te da je apelant tuženoj opštini ispostavio okončanu situaciju u novembru 2008. godine gdje je konstatovana ukupna vrijednost izgradnje objekta u iznosu od 563.339,30 KM, a apelant tužbom potražuje razliku duga u odnosu na iskazani dio iz okončane situacije i isplaćeni dio, kao i iznos od 84.279,56 koji je okarakterisan kao razlika u količini ovjerenih radova kroz građevinski dnevnik i obračunski list građevinske knjige.
13. Viši privredni sud je takve činjenične okolnosti doveo u vezu s odredbom člana 11 stav 4 tačka d) Zakona o javnim nabavkama Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: Zakon o javnim nabavkama) prema kojoj apelantu, pored ugovorene cijene, pripada 50 % na ime dodatno izvedenih radova, pa budući da je tužena opština već isplatila iznos od 385.486,86 KM ostaje razlika od 79.509,54 KM koja pripada apelantu po osnovu odredbe člana 630 ZOO. Na dosuđeni iznos glavnog duga apelantu je dosuđena i kamata primjenom člana 277 u vezi sa članom 324 ZOO.
14. Viši privredni sud je još naveo da je s ciljem otklanjanja nedoumica oko postojanja dogovora o promjeni širine i dubine iskopa kanala u odnosu na projektovane dimenzije rova otvorena rasprava pred tim sudom, te je iz iskaza saslušanih svjedoka utvrđeno da o tom pitanju postoje oprečni iskazi svjedoka parničnih stranaka, tako da su jedni tvrdili da nije trebalo mijenjati širinu i dubinu iskopa kanala, dok su drugi tvrdili suprotno. Tako je Viši privredni sud, primjenom odredbe člana 126 Zakona o parničnom postupku (u daljnjem tekstu: ZPP), cijenio materijalne dokaze, i to nalaz i mišljenje vještaka građevinske struke koji je nalaz sačinio na osnovu podataka iz građevinskog dnevnika, koji su potpisali izvođač i nadzorni organ koji je postavila tužena opština. Shodno tome, Viši privredni sud je ocijenio neosnovanim žalbene navode tužene opštine da apelant nije pružio dokaz da je za izvedeni višak radova imao pismenu saglasnost tužene opštine i da nije jasan zaključak prvostepenog suda da je tužena opština bila saglasna da apelant iskop kanala izvodi šire i dublje u odnosu na projektovane dimenzije rova.
15. Vrhovni sud je Presudom broj 57 0 Ps 056404 15 Rev od 29. novembra 2016. godine apelantovu reviziju odbio, dok je reviziju tužene opštine usvojio, te drugostepenu presudu preinačio tako da je žalba tužene opštine uvažena i prvostepena presuda preinačena, pa je apelantov tužbeni zahtjev u cijelosti odbijen, uz obavezivanje apelanta na naknadu ukupnih troškova parničnog postupka.
16. Nakon što je ispitao osnovanost revizije tužene opštine, Vrhovni sud je između ostalog naveo da izjavljena revizija opravdano ukazuje da je pogrešan zaključak drugostepenog suda da zapisnik stranaka o izvođenju radova od 7. avgusta 2008. godine predstavlja saglasnost tužene opštine kao naručioca radova za odstupanje od ugovorenih radova (član 633 ZOO), odnosno ugovor za izvođenje dodatnih radova u smislu odredbe člana 11 stav 4 tačka d) Zakona o javnim nabavkama. Prema ocjeni Vrhovnog suda, tim zapisnikom stranke su konstatovale da je promjena kategorije zemljišta izvođaču radova (apelantu) znatno otežala izvođenje radova i uvećala troškove, pa su usaglasili cijenu iskopa na cjelokupnoj dužini vodovoda, a ne obavljanje dodatnih radova. Čak i pod pretpostavkom da je različita kategorizacija zemljišta u odnosu na projektom i tenderom predviđenu, kako je naveo Vrhovni sud, zahtijevala da apelant vrši iskop rova većih dimenzija od projektovanih i ugovorenih i da je to rezultiralo količinom iskopa konstatovanom u građevinskom dnevniku, o tome nije postignuta saglasnost u zapisniku od 7. avgusta 2008. godine jer u njemu nije navedeno da su se ugovarači saglasili da apelant izvede radove na iskopu rova kojima se mijenja njegova ugovorena širina i dubina, niti je navedena vrsta, količina i vrijednost radova koje bi apelant trebao obaviti.
17. Shodno navedenom, Vrhovni sud je istakao da nisu ispunjeni uslovi da bi se smatralo da zapisnik od 7. avgusta 2008. godine predstavlja ugovor o dodatnim radovima kakav ima u vidu odredba člana 11 stav 4 tačka d) Zakona o javnim nabavkama BiH jer iz zapisnika ne proizlazi saglasnost stranaka o predmetu apelantove obaveze o izvođenju određenih dodatnih radova, odnosno o tome koji su to dodatni radovi bili neophodni i nepredviđeni, a nisu uključeni u osnovni ugovor, niti je navedena vrsta i količina tih radova, niti njihova vrijednost, koja mora da bude izražena u takvom ugovoru s obzirom na to da ukupna vrijednost ugovora o izvođenju dodatnih radova ne može preći 50 % vrijednosti glavnog ugovora. Iz istih razloga, kako je istakao Vrhovni sud, takav zapisnik nema ni karakter saglasnosti tužene opštine za izvođenje radova koji nisu ugovoreni, a koji odstupaju od projekta (član 633 ZOO). Vrhovni sud je u takvim okolnostima ocijenio da je bez značaja činjenica što je nadzorni organ ovjerio građevinski dnevnik u kome je navedeno da su radovi izvedeni jer on vrši radnje koje su u vezi s građevinskim nadzorom, a nije ovlašćen da reguliše imovinske odnose u ime investitora, odnosno naručioca radova.
18. Vrhovni sud je još naglasio da kako je već na samom početku izvođenja radova konstatovano da se promjena kategorije zemljišta odnosi na cijelu trasu vodovoda i da to otežava rad apelanta i uvećava troškove, ugovorne strane su mogle ocijeniti u kojoj mjeri ta činjenica utiče na ispunjenje ugovora u cjelini, pa ukoliko se zbog tih okolnosti suštinski mijenja ugovorena obaveza u pogledu predmeta ugovora i cijene tako da ona više ne odgovara onome što je prvobitno ugovoreno, ugovorne strane su mogle raskinuti ugovor (član 13 stav 1 ugovora) ili ugovor održati na snazi ukoliko je postojala mogućnost da se ugovor ispuni zaključenjem ugovora o izvođenju dodatnih radova u obimu propisanom Zakonom o javnim nabavkama BiH.
19. Nadalje je Vrhovni sud naglasio da je tužena opština kao jedinica lokalne samouprave obavezana da zaključuje ugovore na način predviđen Zakonom o javnim nabavkama nakon propisane procedure javnih nabavki, a kod takvih ugovora zakonom je propisano da se cijena i predmet ugovora ne mogu mijenjati, osim u izuzetnim slučajevima predviđenim zakonom, za obavljanje dodatnih radova, a navedeno izričito propisuje odredba člana 39 stav (3) Zakona o javnim nabavkama kao prinudnog propisa, pa bi svako ugovaranje koje bi išlo za tim da se bitni elementi ugovora izmijene suprotno zakonskoj zabrani dovelo do ništavosti takvog ugovora u smislu člana 103 stav 1 ZOO. Shodno tome, Vrhovni sud je zaključio da zapisnikom koji je potpisan od strane ugovarača nije promijenjena ugovorena cijena radova kao bitan element ugovora o javnim nabavkama, pa čak i u slučaju da je namjera stranaka bila da zapisnikom žele mijenjati ugovorenu cijenu radova. Kod takvog stanja stvari Vrhovni sud je zaključio da je tužena opština ispunila ugovorenu obavezu prema apelantu i da nema obavezu plaćanja radova za koje apelant nije imao saglasnost tužene opštine, niti ugovor o izvođenju dodatnih radova, u skladu sa Zakonom o javnim nabavkama.
20. Vrhovni sud je još naveo da u situaciji kada je u ugovoru o izvođenju radova određena ukupna cijena u jednom iznosu (ukupno ugovorena cijena) ona se ne obračunava prema stvarno obavljenim radovima i ne obuhvata vrijednost nepredviđenih i naknadnih radova (član 635 ZOO).
IV. Apelacija
a) Navodi iz apelacije
21. Apelant u iscrpnim navodima apelacije tvrdi da je osporenim presudama povrijeđeno njegovo pravo na pravično suđenje iz člana II/3e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6 stav 1 Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (u daljnjem tekstu: Evropski sud) i pravo na imovinu iz člana II/3k) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 1 Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju. Za apelanta je posebno sporan zaključak Vrhovnog suda da zapisnik stranaka o izvođenju radova, koji je sačinjen i potpisan, ne predstavlja saglasnost tužene opštine za odstupanje od ugovora u smislu člana 633 ZOO, odnosno da takav zapisnik ne predstavlja ugovor o izvođenju dodatnih radova u smislu odredbe člana 11 stav 4 tačka d) Zakona o javnim nabavkama. Prema apelantovoj ocjeni, ovakav zaključak Vrhovnog suda nema utemeljenje u zakonu pošto forma saglasnosti iz člana 633 ZOO zakonom nije ni predviđena jer se zakonodavac nije bavio formom zato što je ostavio strankama da slobodno odrede formu. Kršenje prava na pravično suđenje apelant vidi i u pristrasnom postupanju suda koje se u ogleda u činjenici da je Vrhovni sud cijenio činjenice koje tužena nije isticala tokom postupka, čime se stavio u funkciju zaštite interesa tužene, pa je na taj način taj sud grubo prekršio princip dispozicije stranaka i aktivno djelovanje u ostvarivanju interesa tužene. Nadalje, apelant ukazuje i na kršenje principa ravnopravnosti strana u postupku u kontekstu činjenice da je Vrhovni sud primijenio odredbu člana 635 ZOO.
22. Kršenje prava na imovinu se ogleda u činjenici da je apelant kao savjesna strana iz obligacionih odnosa izvršio sve svoje obaveze iz ugovora, aneksa ugovora i zapisnika, što je za posljedicu imalo znatno uvećanje apelantovih troškova, čime je apelantu prouzrokovana šteta i onemogućeno ostvarivanje dobiti. Apelant smatra da mu kao izvođaču radova, koji je u cijelosti izvršio sve ugovorene i tražene obaveze, a što je potvrđeno izvještajem Komisije za tehnički prijem od 20. oktobra 2008. godine i građevinskim dnevnikom, pripada pravo na isplatu iznosa koji potražuje tužbenim zahtjevom, a sve u smislu člana 630 ZOO.
b) Odgovor na apelaciju
23. Vrhovni sud je u odgovoru na apelaciju naveo da su svi izneseni prigovori neosnovani, te da taj sud ostaje pri obrazloženju koje je dato u osporenoj presudi.
24. Viši privredni sud je u svemu ostao pri razlozima datim u osporenoj presudi jer taj sud cijeni da pobijana presuda tog suda ne krši apelantovo pravo na pravično suđenje i imovinu. Predloženo je da se apelacija odbije kao neosnovana.
25. Tužena opština je između ostalog navela da su neosnovani i ničim dokazani apelantovi navodi da je došlo do povrede prava na koja se pozvao, predloživši da se apelacija odbaci kao nedozvoljena, odnosno da se odbije kao neosnovana jer prigovori koje apelant u apelaciji navodi nisu osnovani. U dopuni odgovora na apelaciju tužena je podsjetila da je apelantu do pokretanja spora isplaćeno ukupno 310.000,00 KM, te u toku predmetnog spora na osnovu vansudske nagodbe dodatni iznos od 128.984,95 KM, što bi s iznosom koji se u sporu potražuje i zakonskom zateznom kamatom od 20. decembra 2018. godine značilo nametanje obaveze u iznosu od oko 1.000.000,00 KM, što je protivno osnovnim principima obligacionog prava, a sve na teret budžetskih korisnika.
V. Relevantni propisi
26. U Zakonu o javnim nabavkama Bosne i Hercegovine ("Službeni glasnik Bosne i Hercegovine" br. 49/04, 19/05, 52/05, 8/06, 24/06, 70/06, 12/09, 60/10, 87/13 i 47/14), koji je važio u relevantnom periodu, bitne odredbe glase:
Član 11.
(Uslovi za primjenu postupaka dodjele ugovora)
(4) Ugovorni organi izuzetno mogu ugovore dodjeljivati putem pregovaračkog postupka bez objavljivanja obavještenja o nabavci, u niže navedenim slučajevima. Isključena je mogućnost primjene ovog postupka na ugovore koji na bilo koji način uključuju ili kojima prethodi konkurs za izradu idejnog rješenja.
Slučajevi dodjele ugovora bez objavljivanja obavještenja o nabavci:
d) u slučaju ugovora o javnim nabavkama usluga i radova:
1) za dodatne usluge ili radove koji nisu uključeni u prvobitno razmatrani projekat ili u prvobitno zaključeni ugovor ali koji, usljed nepredviđenih okolnosti, postanu neophodni za izvršenje ili izvođenje u njima opisanih usluga, odnosno radova, i kada takve dodatne usluge ili radovi ne mogu, tehnički ili ekonomski, da se odvoje od glavnog ugovora bez većih nepogodnosti za ugovorni organ. Međutim, takvi ugovori jedino mogu da se zaključe sa dobavljačem kome je dodijeljen glavni ugovor, a ukupna vrijednost ugovora dodijeljenih za dodatne usluge ili radove ne može preći 50% od vrijednosti glavnog ugovora;
Član 39. st. (1) i (3)
(Ugovori)
(1) Ugovorni organ nudi ugovor onom kvalifikovanom ponuđaču koji je dostavio najniže ocijenjenu prihvatljivu ponudu u skladu sa odredbama čl. 35. do 37. ovog zakona. Ugovor se zaključuje u skladu sa zakonima Bosne i Hercegovine o obligacijama. Nijedan ugovor ne može da se zaključi u periodu od 15 dana od datuma kada su ponuđači obaviješteni o rezultatu u skladu sa stavom (1) člana 38. ovog zakona.
(3) Prilikom dodjele ugovora o nabavci, cijena navedena u najuspješnijoj ponudi, kao i uslovi utvrđeni u tenderskoj dokumentaciji ne mogu da se mijenjaju. Ukoliko se u tenderskoj dokumentaciji dopušta odredba o varijabilnoj cijeni (cjenovna formula), zasnovana na određenim / definisanim objektivnim pravilima, takva odredba može da bude unesena u ugovor.
27. U Zakonu o obligacionim odnosima RS ("Službeni list SFRJ" 29/78, 39/85, 45/89 i 57/89, "Službeni glasnik RS" br. 17/93 i 3/96) relevantne odredbe glase:
Pojam
Član 630.
(1) Ugovor o građenju je ugovor o delu kojim se izvođač obavezuje da prema određenom projektu sagradi u ugovorenom roku određenu građevinu na određenom zemljištu, ili da na takvom zemljištu, odnosno na već postojećem objektu izvrši kakve druge građevinske radove, a naručilac se obavezuje da mu za to isplati određenu cenu.
(2) Ugovor o građenju mora biti zaključen u pismenoj formi.
Odstupanje od projekta
Član 633.
(1) Za svako odstupanje od projekta građenja, odnosno ugovorenih radova, izvođač mora imati pismenu saglasnost naručioca.
(2) On ne može zahtevati povećanje ugovorene cene za radove koje je izvršio bez takve saglasnosti. Hitni nepredviđeni radovi
Član 634.
(1) Nepredviđene radove izvođač može izvesti i bez prethodne saglasnosti naručioca ako zbog njihove hitnosti nije bio u mogućnosti da pribavi tu saglasnost.
(2) Nepredviđeni radovi su oni čije je preduzimanje bilo nužno zbog osiguranja stabilnosti objekta ili radi sprečavanja nastanka štete, a izazvani su neočekivanom težom prirodom zemljišta, neočekivanom pojavom vode ili drugim vanrednim i neočekivanim događajima.
(3) Izvođač je dužan bez odlaganja izvestiti naručioca o ovim pojavama i preduzetim mjerama.
(4) Izvođač ima pravo na pravičnu naknadu za nepredviđene radove koji su morali biti obavljeni.
(5) Naručilac može raskinuti ugovor ako bi usled ovih radova ugovorena cena morala biti znatno povećana, o čemu je dužan bez odlaganja obavestiti izvođača.
(6) U slučaju raskidanja ugovora, naručilac je dužan isplatiti izvođaču odgovarajući deo cene za već izvršene radove, kao i pravičnu naknadu za učinjene neophodne radove.
Cena radova
Član 635.
Cena radova se može odrediti po jedinici mere ugovorenih radova (jedinična cena) ili u ukupnom iznosu za ceo objekat (ukupno ugovorena cena).
28. U Zakonu o parničnom postupku ("Službeni glasnik RS" br. 58/03, 85/03, 74/05, 63/07, 47/09 i 61/13) relevantne odredbe glase:
Član 2. stav (3)
Sud u postupku primjenjuje materijalno pravo po vlastitoj ocjeni i nije vezan za navode stranaka u pogledu materijalnog prava.
VI. Dopustivost
29. U skladu sa članom VI/3b) Ustava Bosne i Hercegovine, Ustavni sud, takođe, ima apelacionu nadležnost u pitanjima koja su sadržana u ovom ustavu kada ona postanu predmet spora zbog presude bilo kojeg suda u Bosni i Hercegovini.
30. U skladu sa članom 18 stav (1) Pravila Ustavnog suda, Ustavni sud može da razmatra apelaciju samo ako su protiv presude, odnosno odluke koja se njom pobija, iscrpljeni svi djelotvorni pravni lijekovi mogući prema zakonu i ako se podnese u roku od 60 dana od dana kada je podnosilac apelacije primio odluku o posljednjem djelotvornom pravnom lijeku koji je koristio.
31. U konkretnom slučaju predmet osporavanja apelacijom je Presuda Vrhovnog suda broj 57 0 Ps 056404 15 Rev od 29. novembra 2016. godine protiv koje nema drugih djelotvornih pravnih lijekova mogućih prema zakonu. Zatim, osporenu presudu apelantov punomoćnik je primio 30. januara 2017. godine, a apelacija je podnesena 26. marta 2017. godine, tj. u roku od 60 dana, kako je propisano članom 18 stav (1) Pravila Ustavnog suda. Konačno, apelacija ispunjava i uslove iz člana 18 st. (3) i (4) Pravila Ustavnog suda jer ne postoji neki drugi formalni razlog zbog kojeg apelacija nije dopustiva, niti je očigledno (prima facie) neosnovana.
32. Imajući u vidu odredbe člana VI/3b) Ustava Bosne i Hercegovine, člana 18 st. (1), (3) i (4) Pravila Ustavnog suda, Ustavni sud je utvrdio da predmetna apelacija ispunjava uslove u pogledu dopustivosti.
VII. Meritum
33. Apelant pobija osporene presude tvrdeći da su tim presudama povrijeđena njegova prava iz člana II/3e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6 stav 1 Evropske konvencije i člana II/3k) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 1 Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju.
Pravo na pravično suđenje
34. Član II/3 Ustava Bosne i Hercegovine u relevantnom dijelu glasi:
Sva lica na teritoriji Bosne i Hercegovine uživaju ljudska prava i osnovne slobode iz stava 2 ovog člana, a ona obuhvataju:
e) Pravo na pravičan postupak u građanskim i krivičnim stvarima i druga prava u vezi s krivičnim postupkom.
35. Član 6 Evropske konvencije u relevantnom dijelu glasi:
1. Prilikom utvrđivanja njegovih građanskih prava i obaveza ili krivične optužbe protiv njega, svako ima pravo na pravičnu i javnu raspravu u razumnom roku pred nezavisnim i nepristrasnim sudom ustanovljenim zakonom.
36. U konkretnom slučaju postupak se ticao isplate duga, dakle radilo se o postupku građanskopravne prirode, pa je član 6 Evropske konvencije primjenjiv. Stoga, Ustavni sud mora ispitati da li je postupak pred redovnim sudovima bio pravičan onako kako to zahtijeva član 6 stav 1 Evropske konvencije.
37. Ustavni sud ukazuje na to da prema praksi Evropskog suda za ljudska prava (u daljnjem tekstu: Evropski sud) i Ustavnog suda, zadatak ovih sudova nije preispitivanje zaključaka redovnih sudova u pogledu činjeničnog stanja i primjene prava (vidi Evropski sud, Pronina protiv Rusije, odluka o dopustivosti od 30. juna 2005. godine, aplikacija broj 65167/01). Naime, Ustavni sud nije nadležan da supstituiše redovne sudove u procjeni činjenica i dokaza, već je, generalno, zadatak redovnih sudova da ocijene činjenice i dokaze koje su izveli (vidi Evropski sud, Thomas protiv Ujedinjenog Kraljevstva, presuda od 10. maja 2005. godine, aplikacija broj 19354/02). Zadatak Ustavnog suda je da ispita da li su, eventualno, povrijeđena ili zanemarena ustavna prava (pravo na pravično suđenje, pravo na pristup sudu, pravo na djelotvoran pravni lijek i dr.), te da li je primjena zakona bila, eventualno, proizvoljna ili diskriminaciona.
38. Ustavni sud će se, dakle, izuzetno upustiti u ispitivanje načina na koji su nadležni sudovi utvrđivali činjenice i na tako utvrđene činjenice primijenili pozitivno-pravne propise kada je očigledno da je u određenom postupku došlo do proizvoljnog postupanja redovnog suda, kako u postupku utvrđivanja činjenica tako i primjene relevantnih pozitivno-pravnih propisa (vidi Ustavni sud, Odluka broj AP 311/04 od 22. aprila 2005. godine, stav 26). U kontekstu navedenog, Ustavni sud podsjeća i da je u više svojih odluka ukazao da očigledna proizvoljnost u primjeni relevantnih propisa nikada ne može voditi ka pravičnom postupku (vidi Ustavni sud, Odluka broj AP 1293/05 od 12. septembra 2006. godine, tačka 25 i dalje i, mutatis mutandis, Evropski sud, Anđelković protiv Srbije, presuda od 9. aprila 2013. godine, tačka 24). Shodno navedenom, Ustavni sud će ispitati da li je činjenično stanje pogrešno utvrđeno, odnosno da li je prilikom odlučenja došlo do proizvoljne primjene materijalnog i procesnog prava.
39. Ustavni sud zapaža da se apelacioni prigovori suštinski zasnivaju na nezadovoljstvu osporenim odlukama, posebno odlukom Vrhovnog suda koji je donio konačnu odluku kojom je revizija tužene opštine uvažena, a koju apelant smatra nezakonitom. U tom pravcu ukazuje na pristrasnost, kršenje principa ravnopravnosti u postupku, dovodi u sumnju primjenu prava u vezi s apelantovim prigovorom da je Vrhovni sud postupio nezakonito jer je proizvoljno ocijenio da "zapisnik" ne predstavlja saglasnost tužene opštine za naknadne radove i troškove.
40. Ustavni sud, ispitujući iznesene prigovore u kontekstu raspoloživih dokumenta, ne može izvesti zaključak da su prigovori osnovani. U vezi s apelantovim prigovorima kojim tvrdi da je Vrhovni sud bio pristrasan jer je taj sud cijenio činjenice koje tužena nije isticala tokom postupka, Ustavni sud podsjeća da puko neslaganje sa stavovima nekog suda per se ne pokreće pitanje nepristrasnosti, pri čemu apelant taj prigovor nije konkretizovao kako bi se mogao ispitati iz nekog drugog aspekta prava na pravično suđenje. Prigovor kojim apelant tvrdi da mu je prekršeno pravo na ravnopravnost strana u postupku jer je Vrhovni sud primijenio odredbu člana 635 ZOO Ustavni sud smatra neosnovanim budući da takav prigovor ne pokreće pitanje kršenje prava na ravnopravnost strana u smislu člana 6 Evropske konvencije. Ustavni sud, osim toga, iz raspoloživih dokumenata ne uočava da je apelantu na bilo koji način bilo uskraćeno pravo da u postupku učestvuje ravnopravno s tuženom opštinom, što uključuje predlaganje dokaza, niti da je na bilo koji način ravnopravnost strana u postupku bila narušena, pa stoga nezadovoljstvo konačnom odlukom kojom je odbijen tužbeni zahtjev per se ne pokreće to pitanje.
41. U vezi s prigovorom kojim apelant ukazuje na proizvoljnu primjenu prava, Ustavni sud zapaža da apelant u konkretnom predmetu potražuje od tužene opštine isplatu dodatnog iznosa od 262.132,00 KM (pored već isplaćenog iznosa od 385.486,96 KM po osnovu ugovora, aneksa tog ugovora i vansudske nagodbe). Apelant tužbeni zahtjev zasniva na "zapisniku o dogovorenoj cijeni za iskop rova za polaganje cijevi na izgradnji vodovoda…." od 7. avgusta 2008. godine, koji su potpisali apelant, tužena opština i nadzorni organ, kojim su potpisnici zapisnika "usaglasili cijenu iskopa zemljišta na cjelokupnoj dužini vodovoda u iznosu od 25,00 KM po m3 ", a zbog činjenica da se kategorija zemljišta ne poklapa s podacima iz tendera, što je apelantu "otežalo rad i uvećavalo troškove". Pitanje koje se kao sporno postavilo tokom postupka jeste da li takav zapisnik može da bude pravno relevantan osnov za isplatu traženog iznosa. To pitanje je očito bilo sporno i za redovne sudove, tako da su sudovi na sve tri instance zauzeli potpuno oprečan stav o (ne)osnovanosti tužbenog zahtjeva. Ustavni sud zapaža da apelantu nije sporna samo prvostepena presuda kojom je u bitnom tužbeni zahtjev usvojen.
42. U vezi s osporenim presudama, Ustavni sud zapaža da je Viši privredni sud djelimičnu osnovanost tužbenog zahtjeva zasnovao na odredbama člana 11 Zakona o javnim nabavkama kojom se za dodatne radove izvođaču radova priznaju troškovi od 50 % od ukupne vrijednosti radova. Ustavni sud zapaža da je Vrhovni sud primjenu citirane odredbe u konkretnom slučaju isključio jer je iz raspoloživih dokumenata proizašlo da "zapisnikom" na koji se apelant pozvao (apelant je zapisnik priložio uz apelaciju) nisu usaglašavani nikakvi novi i dodatni radovi, već isključivo visina cijena radova na iskopu rovova za polaganje cijevi, što je osnovnim ugovorom već bilo usaglašeno. Ustavni sud zapaža da se Vrhovni sud u vezi s tim pozvao na odredbu člana 39 stav (3) Zakona o javnim nabavkama kao lex specialis, koja isključuje mogućnost naknadne izmjene cijene i predmeta ugovora kao bitnih elemenata koji su utvrđeni u tenderskoj dokumentaciji. Ustavni sud zapaža da je Vrhovni sud svoju odluku zasnovao i na odredbi člana 635 ZOO koja propisuje da se "cijena radova može odrediti po jedinici mjere ugovorenih radova (jedinična cijena) ili u ukupnom iznosu za cijeli objekat (ukupno ugovorena cijena)". Prema ocjeni Ustavnog suda, kako su ugovorne strane ranije već utvrdile ukupnu vrijednost radova koja je apelantu i isplaćena (vidi tačku 42 ove odluke) čini se da naknadno ugovaranje cijene po jedinici mjere (25 KM/m3) za iste ugovorom precizirane radove krši citiranu odredbu, što za sobom ex lege povlači ništavost takvog dogovora. Imajući u vidu sadržaj citiranih odredbi, koje je Vrhovni sud imao u vidu, Ustavni sud ne uočava ništa što bi uputilo na zaključak da su primjena i tumačenje citiranih odredbi bili na apelantovu štetu.
43. Ustavni sud zapaža da je Vrhovni sud detaljno razmotrio i ostale apelantove prigovore koje je smatrao relevantnim, uz obrazloženje koje se ni u jednom segmentu ne čini proizvoljnim (prigovor u vezi s neprihvatanjem građevinskog dnevnika kao relevantnog dokaza - vidi tačku 17 ove odluke). Stoga, Ustavni sud iz jasnog i argumentovanog obrazloženja Vrhovnog suda, koje je zasnovano na relevantnim odredbama Zakona o javnim nabavkama i ZOO, ne uočava ništa što bi opravdalo apelantove prigovore o nezakonitom postupanju Vrhovnog suda.
44. U vezi s apelantovim prigovorom kojim tvrdi da je zapisnik morao biti prihvaćen kao osnov za potraživani dodatni novčani iznos, ukazujući da nedostatak forme ne može biti razlog za odbijanje tužbenog zahtjeva, Ustavni sud zapaža da u okolnostima konkretnog slučaja nedostatak forme suštinski nije bio razlog za odbijanje tužbenog zahtjeva. Naime, razlog odbijanja tužbenog zahtjeva leži zapravo u sadržaju zapisnika čije odredbe krše norme prinudnog propisa, i to Zakona o javnim nabavkama kao lex specialis, na osnovu koga je tužena kao organ javne vlasti sprovela postupak javnih nabavki, zaključila ugovor s apelantom, utvrdivši bitne elemente ugovora, uključujući cijenu radova u ukupnom iznosu, koja je apelantu u cijelosti isplaćena, čak i znatno više.
45. Ustavni sud, takođe, zapaža da se predmetna situacija ne može dovesti u vezu s "hitnim nepredviđenim radovima" koje ima u vidu odredba člana 634 ZOO (vidi Relevantne propise) budući da je apelant odmah na početku radova bio ili morao biti svjestan o kakvom se zemljištu radi i da mu ta okolnost eventualno može otežati rad duž cijele trase. Naime, ta okolnost je apelantu omogućavala da prije otpočinjanja radova ugovor raskine, shodno odredbi člana 13 osnovnog ugovora. Umjesto toga, ugovorne strane su na samom kraju radova (avgust 2008. godine) sačinile zapisnik kojim su izmijenile isključivo cijenu radova istog obima i količine, što Zakon o javnim nabavkama kao lex specialis ne omogućava. Dakle, u situaciji kada kategorija zemljišta nije prouzrokovala dodatne radove mimo dogovorenih, već je isključivo ta okolnost otežala rad apelantu, ta situacija se ne može podvesti pod "hitne nepredviđene radove" koje ima u vidu odredba člana 634 ZOO (na koju se apelant explicite i ne poziva u apelaciji). Shodno svemu navedenom, Ustavni sud smatra da, uzimajući u obzir sve relevantne okolnosti koje su pratile ovaj predmet, ni u odredbama Zakona o javnim nabavkama kao lex specialis u konkretnom slučaju, ni u odredbama ZOO nije bilo uporišta da se postavljenom zahtjevu udovolji.
46. Konačno, apelantovo pozivanje na savjesnost i poštenje kao jednog od principa obligaciono-pravnog odnosa u okolnostima kada je tužena sve svoje obaveze prema apelantu ispunila i po glavnom ugovoru, aneksu ugovora, ali i po sudskoj nagodbi, dodatni iznos od 128.984,95 KM (vidi tačku 25 ove odluke) čini se proizvoljnim i bez osnova.
47. Stoga, Ustavni sud zaključuje da nema kršenja prava na pravično suđenje iz člana II/3e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6 stav 1 Evropske konvencije.
Pravo na imovinu
48. U vezi s ovim prigovorom kojim apelant tvrdi da mu je prekršeno pravo na imovinu iz člana II/3k) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 1 Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju, Ustavni sud smatra da se u okolnostima konkretnog slučaja ne može govoriti o apelantovoj imovini, niti o, s obzirom na jasne zakonske odredbe Zakona o javnim nabavkama kojima je isključena mogućnost promjene cijene za već ugovorene radove, legitimnom očekivanju da će apelantu u okviru predmetnog postupka biti isplaćen traženi novčani iznos.
49. Stoga, osporene presude ne krše ni apelantovo pravo na imovinu iz člana II/3k) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 1 Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju.
VIII. Zaključak
50. Ustavni sud zaključuje da nema kršenja prava na pravično suđenje iz člana II/3e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6 stav (1) Evropske konvencije kada iz raspoloživih dokumenata ne proizlazi da je tokom postupka narušen princip ravnopravnosti strana u postupku, niti bilo šta upućuje na kršenje principa nepristrasnosti suda, te u situaciji kada je naknadno povećanje cijene ugovorenih radova u jediničnom iznosu izvršeno suprotno članu 39 stav (3) Zakona o javnim nabavkama i članu 365 ZOO budući da Zakon o javnim nabavkama ne dozvoljava naknadnu promjenu cijene već dogovorenih radova i kada je ukupna cijena radova bila utvrđena ugovorom, što je isključilo naknadno utvrđivanje pojedinačne cijene dogovorenih radova, pri čemu je ugovorena cijena radova apelantu u cijelosti isplaćena, čak i znatno više od ugovorenog iznosa.
51. Nema ni kršenja prava na imovinu iz člana II/3k) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 1 Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju kada se u okolnostima konkretnog slučaja i jasnom zakonskom okviru ne može govoriti o apelantovoj imovini, niti o ostvarivom zahtjevu i legitimnom očekivanju da će postavljenom tužbenom zahtjevu biti udovoljeno.
52. Na osnovu člana 59 st. (1) i (3) Pravila Ustavnog suda, Ustavni sud je odlučio kao u dispozitivu ove odluke.
53. Prema članu VI/5 Ustava Bosne i Hercegovine, odluke Ustavnog suda su konačne i obavezujuće.
("Sl. glasnik BiH", br. 41/2019)
Ustavni sud Bosne i Hercegovine u Velikom vijeću, u predmetu broj AP 1148/17, rješavajući apelaciju "Hidromonta" d.o.o. Istočna Ilidža, na osnovu člana VI/3b) Ustava Bosne i Hercegovine, člana 57 stav (2) tačka b) i člana 59 st. (1) i (3) Pravila Ustavnog suda Bosne i Hercegovine - prečišćeni tekst ("Službeni glasnik Bosne i Hercegovine" broj 94/14), u sastavu:
Zlatko M. Knežević, predsjednik
Mato Tadić, potpredsjednik
Mirsad Ćeman, potpredsjednik
Valerija Galić, sudija
Miodrag Simović, sudija
Seada Palavrić, sudija
na sjednici održanoj 22. maja 2019. godine donio je
ODLUKU O DOPUSTIVOSTI I MERITUMU
ODBIJA SE kao neosnovana apelacija "Hidromonta" d.o.o. Istočna Ilidža podnesena protiv Presude Vrhovnog suda Republike Srpske broj 57 0 Ps 056464 15 Rev od 29. novembra 2016. godine i Presude Višeg privrednog suda u Banjaluci broj 57 0 Ps 056404 15 Pž 2 od 11. septembra 2015. godine.
Odluku objaviti u "Službenom glasniku Bosne i Hercegovine", "Službenim novinama Federacije Bosne i Hercegovine", "Službenom glasniku Republike Srpske" i u "Službenom glasniku Distrikta Brčko Bosne i Hercegovine".
OBRAZLOŽENjE
I. Uvod
1. "Hidromont" d.o.o. Istočna Ilidža (u daljnjem tekstu: apelant), koga zastupa Ljubiša Dragičević, advokat iz Banjaluke, podnio je 26. marta 2017. godine Ustavnom sudu Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: Ustavni sud) apelaciju protiv Presude Vrhovnog suda Republike Srpske (u daljnjem tekstu: Vrhovni sud) broj 57 0 Ps 056404 15 Rev od 29. novembra 2016. godine i Presude Višeg privrednog suda u Banjaluci (u daljnjem tekstu: Viši privredni sud) broj 57 0 Ps 056404 15 Pž 2 od 11. septembra 2015. godine.
2. Apelant je takođe podnio zahtjev za donošenje privremene mjere kojim je zatražio obustavljanje postupka izvršenja, koji je bio u toku pred Okružnim privrednim sudom u Banjaluci (u daljnjem tekstu: Okružni privredni sud), do konačne odluke Ustavnog suda o podnesenoj apelaciji.
II. Postupak pred Ustavnim sudom
3. Ustavni sud je zahtjev za donošenje privremene mjere odbio (vidi Ustavni sud, Odluka o privremenoj mjeri broj AP 1148/17 od 19. aprila 2017. godine, dostupna na internet stranici Ustavnog suda https://advokat-prnjavorac.com
4. Na osnovu člana 23 Pravila Ustavnog suda, od Vrhovnog suda, Višeg privrednog suda i zakonskog zastupnika tužene Opštine Istočni Drvar (u daljnjem tekstu: tužena opština) zatraženo je 1. februara 2019. godine da dostave odgovor na apelaciju.
5. Vrhovni sud, Viši privredni sud i zakonski zastupnik tužene opštine su odgovor na apelaciju dostavili u periodu od 5. do 11. februara 2019. godine.
III. Činjenično stanje
6. Činjenice predmeta koje proizlaze iz apelacionih navoda i dokumenata predočenih Ustavnom sudu mogu da se sumiraju na sljedeći način.
7. Odlučujući u ponovnom postupku, Okružni privredni sud je Presudom broj 57 0 Ps 056404 14 Ps 2 od 25. februara 2015. godine obavezao tuženu opštinu da apelantu na ime duga isplati iznos od 262.132,00 KM, zajedno sa zakonskom zateznom kamatom i troškovima postupka, sve preciznije navedeno u stavu 1 izreke presude, dok je stavom 2 izreke odbijen dio tužbenog zahtjeva koji se odnosio na potraživanje zakonske zatezne kamate preko dosuđenog iznosa.
8. Iz istorijata tužbe koju je apelant podnio 20. decembra 2008. godine u bitnom proizlazi da je apelant, kao izvođač radova, s tuženom opštinom, kao investitorom, 20. decembra 2007. godine zaključio ugovor o izvođenju radova za izgradnju vodovoda Srnetica-Potoci, čija je ukupna vrijednost po ugovoru bila 270.125,40 KM. Zatim da je apelant s tuženom opštinom 15. jula 2008. godine zaključio i aneks ugovora radi zamjene cijevi zbog pogrešno predviđenog barskog pritiska u tenderskoj dokumentaciji tužene opštine, čime je ukupna vrijednost radova uvećana za dodatnih 39.872,20 KM. Zatim, da je apelant s tuženom opštinom i nadzornim organom 7. avgusta 2008. godine potpisao "zapisnik o dogovorenoj cijeni za iskop rova za polaganje cijevi na izgradnji vodovoda" zbog pogrešno utvrđene kategorije zemljišta kod iskopa rova za polaganje vodovodnih cijevi u tenderskoj dokumentaciji tužene (tenderom je bila predviđena III kategorija, a radilo se o zemljištu od IV do VI kategorije, što je otežalo radove na iskopu vodovoda), kojim je dogovorena cijena radova čitavom dužinom navedenog vodovoda u iznosu od 25 KM/m3 plus PDV, te da je nadzorni organ tužene opštine potpisao građevinski dnevnik. Još proizlazi da je apelant nakon završenih radova i nakon izvršenog konačnog obračuna tuženoj opštini poslao konačan obračun u iznosu od 563.339,30 KM (koji tužena opština nije potpisala) i da su tužena opština i suinvestitor (JP Šume RS, ŠG Oštrelj iz Drnića) apelantu ukupno isplatili 310.000,00 KM, te da ostatak koji nije isplaćen prema konačnom obračunu apelant potražuje u predmetnom postupku.
9. Na osnovu provedenih dokaza Okružni privredni sud je utvrdio da je apelant kao izvođač radova u cijelosti izvršio ugovorene obaveze na izgradnji vodovoda za tuženu opštinu kao naručioca radova, te da je suinvestitor apelantu isplatio iznos od 200.000,00 KM (po osnovu zaključenog ugovora), kao i to da je tužena opština apelantu do podnošenja tužbe isplatila iznos od 110.000,00 KM po prethodno ispostavljenim situacijama, te da je do zakazivanja pripremnog ročišta na osnovu postignutog vansudskog poravnanja tužena opština apelantu isplatila još dodatnih 78.486,86 KM. Među parničnim strankama nije bilo sporno da je prilikom obavljanja radova utvrđeno da kategorija zemljišta nije ona koja je bila utvrđena u tenderskoj dokumentaciji, da je s ovom činjenicom nadzorni organ upoznao tuženu opštinu kao naručioca radova, te da je potpisan zapisnik o dogovorenoj cijeni za iskop rova od strane investitora, izvođača i nadzornog organa, kojim je usaglašena cijena iskopa na cjelokupnoj dužini rova u iznosu od 25 KM/m3, upravo zbog razlike kategorije zemljišta u tenderskoj dokumentaciji i na samom terenu.
10. Shodno tome, tokom postupka se ispostavilo spornim da li je tužena opština u obavezi da apelantu isplati uvećanu cijenu radova do kojih je došlo prilikom samog izvođenja radova zbog sastava, odnosno kategorije zemljišta, koja nije odgovarala tenderskoj dokumentaciji. U vezi s tim, Okružni privredni sud se pozvao na odredbe Zakona o obligacionim odnosima (u daljnjem tekstu: ZOO), i to na čl. 630 i 633, koje je citirao, navodeći da je u situaciji kada je građevinski dnevnik uredno vođen svakodnevno, u kojem je konstatovana dubina, širina iskopa, kategorija zemljišta i dr., što su sve potpisali nadzorni organ i rukovodilac gradilišta, nadzorni organ je zapravo na taj način odobrio sve radnje i saglasio se s njihovom količinom, te da shodno tome tužena opština ima obavezu da isplati potraživanu razliku u cijeni (o čemu se prvostepeni sud iscrpno izjasnio na strani 9 i 10 obrazloženja).
11. Viši privredni sud je, odlučujući o žalbi tužene opštine, donio Presudu broj 57 0 Ps 056404 15 Pž 2 od 11. septembra 2015. godine kojom je žalbu djelimično uvažio i prvostepenu presudu preinačio tako da je tužena opština obavezana na isplatu iznosa od 79.509,54 KM, sa zakonskom zateznom kamatom i troškovima postupka, sve preciznije navedeno u stavu 1 izreke presude, dok je stavom 2 izreke odbijen apelantov tužbeni zahtjev, kao i zahtjev za naknadu troškova postupka preko dosuđenih iznosa, uz istovremeno obavezivanje apelanta na naknadu troškova žalbenog postupka (stav 3 izreke presude).
12. Djelimičnu osnovanost žalbenih prigovora Viši privredni sud je detaljno obrazložio na stranama od 2 do 8 obrazloženja presude, pa je u tom pravcu, između ostalog, navedeno da je glavnim ugovorom određena cijena radova u iznosu od 309.997,60 KM (po ugovoru 270.125,40 KM i po aneksu 39.872,20 KM), pa kako je apelant dokazao da su izvršeni dodatni radovi koji nisu bili uključeni u prvobitno zaključeni ugovor, a koji su zbog promjene kategorije zemljišta bili neophodni, prema ocjeni tog suda, ukupna vrijednost naknadnih radova ne može preći 50 % od vrijednosti glavnog ugovora, a u konkretnom slučaju to je iznos od 154.998,80 KM (polovina od 309.997,60 KM). Tokom postupka je nesporno utvrđeno da je tužena opština uplatila ukupan iznos od 385.486,86 KM (200.000,00 KM je isplatio suinvestitor JP šume RS, a tužena opština 185.486,86 KM), te da je apelant tuženoj opštini ispostavio okončanu situaciju u novembru 2008. godine gdje je konstatovana ukupna vrijednost izgradnje objekta u iznosu od 563.339,30 KM, a apelant tužbom potražuje razliku duga u odnosu na iskazani dio iz okončane situacije i isplaćeni dio, kao i iznos od 84.279,56 koji je okarakterisan kao razlika u količini ovjerenih radova kroz građevinski dnevnik i obračunski list građevinske knjige.
13. Viši privredni sud je takve činjenične okolnosti doveo u vezu s odredbom člana 11 stav 4 tačka d) Zakona o javnim nabavkama Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: Zakon o javnim nabavkama) prema kojoj apelantu, pored ugovorene cijene, pripada 50 % na ime dodatno izvedenih radova, pa budući da je tužena opština već isplatila iznos od 385.486,86 KM ostaje razlika od 79.509,54 KM koja pripada apelantu po osnovu odredbe člana 630 ZOO. Na dosuđeni iznos glavnog duga apelantu je dosuđena i kamata primjenom člana 277 u vezi sa članom 324 ZOO.
14. Viši privredni sud je još naveo da je s ciljem otklanjanja nedoumica oko postojanja dogovora o promjeni širine i dubine iskopa kanala u odnosu na projektovane dimenzije rova otvorena rasprava pred tim sudom, te je iz iskaza saslušanih svjedoka utvrđeno da o tom pitanju postoje oprečni iskazi svjedoka parničnih stranaka, tako da su jedni tvrdili da nije trebalo mijenjati širinu i dubinu iskopa kanala, dok su drugi tvrdili suprotno. Tako je Viši privredni sud, primjenom odredbe člana 126 Zakona o parničnom postupku (u daljnjem tekstu: ZPP), cijenio materijalne dokaze, i to nalaz i mišljenje vještaka građevinske struke koji je nalaz sačinio na osnovu podataka iz građevinskog dnevnika, koji su potpisali izvođač i nadzorni organ koji je postavila tužena opština. Shodno tome, Viši privredni sud je ocijenio neosnovanim žalbene navode tužene opštine da apelant nije pružio dokaz da je za izvedeni višak radova imao pismenu saglasnost tužene opštine i da nije jasan zaključak prvostepenog suda da je tužena opština bila saglasna da apelant iskop kanala izvodi šire i dublje u odnosu na projektovane dimenzije rova.
15. Vrhovni sud je Presudom broj 57 0 Ps 056404 15 Rev od 29. novembra 2016. godine apelantovu reviziju odbio, dok je reviziju tužene opštine usvojio, te drugostepenu presudu preinačio tako da je žalba tužene opštine uvažena i prvostepena presuda preinačena, pa je apelantov tužbeni zahtjev u cijelosti odbijen, uz obavezivanje apelanta na naknadu ukupnih troškova parničnog postupka.
16. Nakon što je ispitao osnovanost revizije tužene opštine, Vrhovni sud je između ostalog naveo da izjavljena revizija opravdano ukazuje da je pogrešan zaključak drugostepenog suda da zapisnik stranaka o izvođenju radova od 7. avgusta 2008. godine predstavlja saglasnost tužene opštine kao naručioca radova za odstupanje od ugovorenih radova (član 633 ZOO), odnosno ugovor za izvođenje dodatnih radova u smislu odredbe člana 11 stav 4 tačka d) Zakona o javnim nabavkama. Prema ocjeni Vrhovnog suda, tim zapisnikom stranke su konstatovale da je promjena kategorije zemljišta izvođaču radova (apelantu) znatno otežala izvođenje radova i uvećala troškove, pa su usaglasili cijenu iskopa na cjelokupnoj dužini vodovoda, a ne obavljanje dodatnih radova. Čak i pod pretpostavkom da je različita kategorizacija zemljišta u odnosu na projektom i tenderom predviđenu, kako je naveo Vrhovni sud, zahtijevala da apelant vrši iskop rova većih dimenzija od projektovanih i ugovorenih i da je to rezultiralo količinom iskopa konstatovanom u građevinskom dnevniku, o tome nije postignuta saglasnost u zapisniku od 7. avgusta 2008. godine jer u njemu nije navedeno da su se ugovarači saglasili da apelant izvede radove na iskopu rova kojima se mijenja njegova ugovorena širina i dubina, niti je navedena vrsta, količina i vrijednost radova koje bi apelant trebao obaviti.
17. Shodno navedenom, Vrhovni sud je istakao da nisu ispunjeni uslovi da bi se smatralo da zapisnik od 7. avgusta 2008. godine predstavlja ugovor o dodatnim radovima kakav ima u vidu odredba člana 11 stav 4 tačka d) Zakona o javnim nabavkama BiH jer iz zapisnika ne proizlazi saglasnost stranaka o predmetu apelantove obaveze o izvođenju određenih dodatnih radova, odnosno o tome koji su to dodatni radovi bili neophodni i nepredviđeni, a nisu uključeni u osnovni ugovor, niti je navedena vrsta i količina tih radova, niti njihova vrijednost, koja mora da bude izražena u takvom ugovoru s obzirom na to da ukupna vrijednost ugovora o izvođenju dodatnih radova ne može preći 50 % vrijednosti glavnog ugovora. Iz istih razloga, kako je istakao Vrhovni sud, takav zapisnik nema ni karakter saglasnosti tužene opštine za izvođenje radova koji nisu ugovoreni, a koji odstupaju od projekta (član 633 ZOO). Vrhovni sud je u takvim okolnostima ocijenio da je bez značaja činjenica što je nadzorni organ ovjerio građevinski dnevnik u kome je navedeno da su radovi izvedeni jer on vrši radnje koje su u vezi s građevinskim nadzorom, a nije ovlašćen da reguliše imovinske odnose u ime investitora, odnosno naručioca radova.
18. Vrhovni sud je još naglasio da kako je već na samom početku izvođenja radova konstatovano da se promjena kategorije zemljišta odnosi na cijelu trasu vodovoda i da to otežava rad apelanta i uvećava troškove, ugovorne strane su mogle ocijeniti u kojoj mjeri ta činjenica utiče na ispunjenje ugovora u cjelini, pa ukoliko se zbog tih okolnosti suštinski mijenja ugovorena obaveza u pogledu predmeta ugovora i cijene tako da ona više ne odgovara onome što je prvobitno ugovoreno, ugovorne strane su mogle raskinuti ugovor (član 13 stav 1 ugovora) ili ugovor održati na snazi ukoliko je postojala mogućnost da se ugovor ispuni zaključenjem ugovora o izvođenju dodatnih radova u obimu propisanom Zakonom o javnim nabavkama BiH.
19. Nadalje je Vrhovni sud naglasio da je tužena opština kao jedinica lokalne samouprave obavezana da zaključuje ugovore na način predviđen Zakonom o javnim nabavkama nakon propisane procedure javnih nabavki, a kod takvih ugovora zakonom je propisano da se cijena i predmet ugovora ne mogu mijenjati, osim u izuzetnim slučajevima predviđenim zakonom, za obavljanje dodatnih radova, a navedeno izričito propisuje odredba člana 39 stav (3) Zakona o javnim nabavkama kao prinudnog propisa, pa bi svako ugovaranje koje bi išlo za tim da se bitni elementi ugovora izmijene suprotno zakonskoj zabrani dovelo do ništavosti takvog ugovora u smislu člana 103 stav 1 ZOO. Shodno tome, Vrhovni sud je zaključio da zapisnikom koji je potpisan od strane ugovarača nije promijenjena ugovorena cijena radova kao bitan element ugovora o javnim nabavkama, pa čak i u slučaju da je namjera stranaka bila da zapisnikom žele mijenjati ugovorenu cijenu radova. Kod takvog stanja stvari Vrhovni sud je zaključio da je tužena opština ispunila ugovorenu obavezu prema apelantu i da nema obavezu plaćanja radova za koje apelant nije imao saglasnost tužene opštine, niti ugovor o izvođenju dodatnih radova, u skladu sa Zakonom o javnim nabavkama.
20. Vrhovni sud je još naveo da u situaciji kada je u ugovoru o izvođenju radova određena ukupna cijena u jednom iznosu (ukupno ugovorena cijena) ona se ne obračunava prema stvarno obavljenim radovima i ne obuhvata vrijednost nepredviđenih i naknadnih radova (član 635 ZOO).
IV. Apelacija
a) Navodi iz apelacije
21. Apelant u iscrpnim navodima apelacije tvrdi da je osporenim presudama povrijeđeno njegovo pravo na pravično suđenje iz člana II/3e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6 stav 1 Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (u daljnjem tekstu: Evropski sud) i pravo na imovinu iz člana II/3k) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 1 Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju. Za apelanta je posebno sporan zaključak Vrhovnog suda da zapisnik stranaka o izvođenju radova, koji je sačinjen i potpisan, ne predstavlja saglasnost tužene opštine za odstupanje od ugovora u smislu člana 633 ZOO, odnosno da takav zapisnik ne predstavlja ugovor o izvođenju dodatnih radova u smislu odredbe člana 11 stav 4 tačka d) Zakona o javnim nabavkama. Prema apelantovoj ocjeni, ovakav zaključak Vrhovnog suda nema utemeljenje u zakonu pošto forma saglasnosti iz člana 633 ZOO zakonom nije ni predviđena jer se zakonodavac nije bavio formom zato što je ostavio strankama da slobodno odrede formu. Kršenje prava na pravično suđenje apelant vidi i u pristrasnom postupanju suda koje se u ogleda u činjenici da je Vrhovni sud cijenio činjenice koje tužena nije isticala tokom postupka, čime se stavio u funkciju zaštite interesa tužene, pa je na taj način taj sud grubo prekršio princip dispozicije stranaka i aktivno djelovanje u ostvarivanju interesa tužene. Nadalje, apelant ukazuje i na kršenje principa ravnopravnosti strana u postupku u kontekstu činjenice da je Vrhovni sud primijenio odredbu člana 635 ZOO.
22. Kršenje prava na imovinu se ogleda u činjenici da je apelant kao savjesna strana iz obligacionih odnosa izvršio sve svoje obaveze iz ugovora, aneksa ugovora i zapisnika, što je za posljedicu imalo znatno uvećanje apelantovih troškova, čime je apelantu prouzrokovana šteta i onemogućeno ostvarivanje dobiti. Apelant smatra da mu kao izvođaču radova, koji je u cijelosti izvršio sve ugovorene i tražene obaveze, a što je potvrđeno izvještajem Komisije za tehnički prijem od 20. oktobra 2008. godine i građevinskim dnevnikom, pripada pravo na isplatu iznosa koji potražuje tužbenim zahtjevom, a sve u smislu člana 630 ZOO.
b) Odgovor na apelaciju
23. Vrhovni sud je u odgovoru na apelaciju naveo da su svi izneseni prigovori neosnovani, te da taj sud ostaje pri obrazloženju koje je dato u osporenoj presudi.
24. Viši privredni sud je u svemu ostao pri razlozima datim u osporenoj presudi jer taj sud cijeni da pobijana presuda tog suda ne krši apelantovo pravo na pravično suđenje i imovinu. Predloženo je da se apelacija odbije kao neosnovana.
25. Tužena opština je između ostalog navela da su neosnovani i ničim dokazani apelantovi navodi da je došlo do povrede prava na koja se pozvao, predloživši da se apelacija odbaci kao nedozvoljena, odnosno da se odbije kao neosnovana jer prigovori koje apelant u apelaciji navodi nisu osnovani. U dopuni odgovora na apelaciju tužena je podsjetila da je apelantu do pokretanja spora isplaćeno ukupno 310.000,00 KM, te u toku predmetnog spora na osnovu vansudske nagodbe dodatni iznos od 128.984,95 KM, što bi s iznosom koji se u sporu potražuje i zakonskom zateznom kamatom od 20. decembra 2018. godine značilo nametanje obaveze u iznosu od oko 1.000.000,00 KM, što je protivno osnovnim principima obligacionog prava, a sve na teret budžetskih korisnika.
V. Relevantni propisi
26. U Zakonu o javnim nabavkama Bosne i Hercegovine ("Službeni glasnik Bosne i Hercegovine" br. 49/04, 19/05, 52/05, 8/06, 24/06, 70/06, 12/09, 60/10, 87/13 i 47/14), koji je važio u relevantnom periodu, bitne odredbe glase:
Član 11.
(Uslovi za primjenu postupaka dodjele ugovora)
(4) Ugovorni organi izuzetno mogu ugovore dodjeljivati putem pregovaračkog postupka bez objavljivanja obavještenja o nabavci, u niže navedenim slučajevima. Isključena je mogućnost primjene ovog postupka na ugovore koji na bilo koji način uključuju ili kojima prethodi konkurs za izradu idejnog rješenja.
Slučajevi dodjele ugovora bez objavljivanja obavještenja o nabavci:
d) u slučaju ugovora o javnim nabavkama usluga i radova:
1) za dodatne usluge ili radove koji nisu uključeni u prvobitno razmatrani projekat ili u prvobitno zaključeni ugovor ali koji, usljed nepredviđenih okolnosti, postanu neophodni za izvršenje ili izvođenje u njima opisanih usluga, odnosno radova, i kada takve dodatne usluge ili radovi ne mogu, tehnički ili ekonomski, da se odvoje od glavnog ugovora bez većih nepogodnosti za ugovorni organ. Međutim, takvi ugovori jedino mogu da se zaključe sa dobavljačem kome je dodijeljen glavni ugovor, a ukupna vrijednost ugovora dodijeljenih za dodatne usluge ili radove ne može preći 50% od vrijednosti glavnog ugovora;
Član 39. st. (1) i (3)
(Ugovori)
(1) Ugovorni organ nudi ugovor onom kvalifikovanom ponuđaču koji je dostavio najniže ocijenjenu prihvatljivu ponudu u skladu sa odredbama čl. 35. do 37. ovog zakona. Ugovor se zaključuje u skladu sa zakonima Bosne i Hercegovine o obligacijama. Nijedan ugovor ne može da se zaključi u periodu od 15 dana od datuma kada su ponuđači obaviješteni o rezultatu u skladu sa stavom (1) člana 38. ovog zakona.
(3) Prilikom dodjele ugovora o nabavci, cijena navedena u najuspješnijoj ponudi, kao i uslovi utvrđeni u tenderskoj dokumentaciji ne mogu da se mijenjaju. Ukoliko se u tenderskoj dokumentaciji dopušta odredba o varijabilnoj cijeni (cjenovna formula), zasnovana na određenim / definisanim objektivnim pravilima, takva odredba može da bude unesena u ugovor.
27. U Zakonu o obligacionim odnosima RS ("Službeni list SFRJ" 29/78, 39/85, 45/89 i 57/89, "Službeni glasnik RS" br. 17/93 i 3/96) relevantne odredbe glase:
Pojam
Član 630.
(1) Ugovor o građenju je ugovor o delu kojim se izvođač obavezuje da prema određenom projektu sagradi u ugovorenom roku određenu građevinu na određenom zemljištu, ili da na takvom zemljištu, odnosno na već postojećem objektu izvrši kakve druge građevinske radove, a naručilac se obavezuje da mu za to isplati određenu cenu.
(2) Ugovor o građenju mora biti zaključen u pismenoj formi.
Odstupanje od projekta
Član 633.
(1) Za svako odstupanje od projekta građenja, odnosno ugovorenih radova, izvođač mora imati pismenu saglasnost naručioca.
(2) On ne može zahtevati povećanje ugovorene cene za radove koje je izvršio bez takve saglasnosti. Hitni nepredviđeni radovi
Član 634.
(1) Nepredviđene radove izvođač može izvesti i bez prethodne saglasnosti naručioca ako zbog njihove hitnosti nije bio u mogućnosti da pribavi tu saglasnost.
(2) Nepredviđeni radovi su oni čije je preduzimanje bilo nužno zbog osiguranja stabilnosti objekta ili radi sprečavanja nastanka štete, a izazvani su neočekivanom težom prirodom zemljišta, neočekivanom pojavom vode ili drugim vanrednim i neočekivanim događajima.
(3) Izvođač je dužan bez odlaganja izvestiti naručioca o ovim pojavama i preduzetim mjerama.
(4) Izvođač ima pravo na pravičnu naknadu za nepredviđene radove koji su morali biti obavljeni.
(5) Naručilac može raskinuti ugovor ako bi usled ovih radova ugovorena cena morala biti znatno povećana, o čemu je dužan bez odlaganja obavestiti izvođača.
(6) U slučaju raskidanja ugovora, naručilac je dužan isplatiti izvođaču odgovarajući deo cene za već izvršene radove, kao i pravičnu naknadu za učinjene neophodne radove.
Cena radova
Član 635.
Cena radova se može odrediti po jedinici mere ugovorenih radova (jedinična cena) ili u ukupnom iznosu za ceo objekat (ukupno ugovorena cena).
28. U Zakonu o parničnom postupku ("Službeni glasnik RS" br. 58/03, 85/03, 74/05, 63/07, 47/09 i 61/13) relevantne odredbe glase:
Član 2. stav (3)
Sud u postupku primjenjuje materijalno pravo po vlastitoj ocjeni i nije vezan za navode stranaka u pogledu materijalnog prava.
VI. Dopustivost
29. U skladu sa članom VI/3b) Ustava Bosne i Hercegovine, Ustavni sud, takođe, ima apelacionu nadležnost u pitanjima koja su sadržana u ovom ustavu kada ona postanu predmet spora zbog presude bilo kojeg suda u Bosni i Hercegovini.
30. U skladu sa članom 18 stav (1) Pravila Ustavnog suda, Ustavni sud može da razmatra apelaciju samo ako su protiv presude, odnosno odluke koja se njom pobija, iscrpljeni svi djelotvorni pravni lijekovi mogući prema zakonu i ako se podnese u roku od 60 dana od dana kada je podnosilac apelacije primio odluku o posljednjem djelotvornom pravnom lijeku koji je koristio.
31. U konkretnom slučaju predmet osporavanja apelacijom je Presuda Vrhovnog suda broj 57 0 Ps 056404 15 Rev od 29. novembra 2016. godine protiv koje nema drugih djelotvornih pravnih lijekova mogućih prema zakonu. Zatim, osporenu presudu apelantov punomoćnik je primio 30. januara 2017. godine, a apelacija je podnesena 26. marta 2017. godine, tj. u roku od 60 dana, kako je propisano članom 18 stav (1) Pravila Ustavnog suda. Konačno, apelacija ispunjava i uslove iz člana 18 st. (3) i (4) Pravila Ustavnog suda jer ne postoji neki drugi formalni razlog zbog kojeg apelacija nije dopustiva, niti je očigledno (prima facie) neosnovana.
32. Imajući u vidu odredbe člana VI/3b) Ustava Bosne i Hercegovine, člana 18 st. (1), (3) i (4) Pravila Ustavnog suda, Ustavni sud je utvrdio da predmetna apelacija ispunjava uslove u pogledu dopustivosti.
VII. Meritum
33. Apelant pobija osporene presude tvrdeći da su tim presudama povrijeđena njegova prava iz člana II/3e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6 stav 1 Evropske konvencije i člana II/3k) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 1 Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju.
Pravo na pravično suđenje
34. Član II/3 Ustava Bosne i Hercegovine u relevantnom dijelu glasi:
Sva lica na teritoriji Bosne i Hercegovine uživaju ljudska prava i osnovne slobode iz stava 2 ovog člana, a ona obuhvataju:
e) Pravo na pravičan postupak u građanskim i krivičnim stvarima i druga prava u vezi s krivičnim postupkom.
35. Član 6 Evropske konvencije u relevantnom dijelu glasi:
1. Prilikom utvrđivanja njegovih građanskih prava i obaveza ili krivične optužbe protiv njega, svako ima pravo na pravičnu i javnu raspravu u razumnom roku pred nezavisnim i nepristrasnim sudom ustanovljenim zakonom.
36. U konkretnom slučaju postupak se ticao isplate duga, dakle radilo se o postupku građanskopravne prirode, pa je član 6 Evropske konvencije primjenjiv. Stoga, Ustavni sud mora ispitati da li je postupak pred redovnim sudovima bio pravičan onako kako to zahtijeva član 6 stav 1 Evropske konvencije.
37. Ustavni sud ukazuje na to da prema praksi Evropskog suda za ljudska prava (u daljnjem tekstu: Evropski sud) i Ustavnog suda, zadatak ovih sudova nije preispitivanje zaključaka redovnih sudova u pogledu činjeničnog stanja i primjene prava (vidi Evropski sud, Pronina protiv Rusije, odluka o dopustivosti od 30. juna 2005. godine, aplikacija broj 65167/01). Naime, Ustavni sud nije nadležan da supstituiše redovne sudove u procjeni činjenica i dokaza, već je, generalno, zadatak redovnih sudova da ocijene činjenice i dokaze koje su izveli (vidi Evropski sud, Thomas protiv Ujedinjenog Kraljevstva, presuda od 10. maja 2005. godine, aplikacija broj 19354/02). Zadatak Ustavnog suda je da ispita da li su, eventualno, povrijeđena ili zanemarena ustavna prava (pravo na pravično suđenje, pravo na pristup sudu, pravo na djelotvoran pravni lijek i dr.), te da li je primjena zakona bila, eventualno, proizvoljna ili diskriminaciona.
38. Ustavni sud će se, dakle, izuzetno upustiti u ispitivanje načina na koji su nadležni sudovi utvrđivali činjenice i na tako utvrđene činjenice primijenili pozitivno-pravne propise kada je očigledno da je u određenom postupku došlo do proizvoljnog postupanja redovnog suda, kako u postupku utvrđivanja činjenica tako i primjene relevantnih pozitivno-pravnih propisa (vidi Ustavni sud, Odluka broj AP 311/04 od 22. aprila 2005. godine, stav 26). U kontekstu navedenog, Ustavni sud podsjeća i da je u više svojih odluka ukazao da očigledna proizvoljnost u primjeni relevantnih propisa nikada ne može voditi ka pravičnom postupku (vidi Ustavni sud, Odluka broj AP 1293/05 od 12. septembra 2006. godine, tačka 25 i dalje i, mutatis mutandis, Evropski sud, Anđelković protiv Srbije, presuda od 9. aprila 2013. godine, tačka 24). Shodno navedenom, Ustavni sud će ispitati da li je činjenično stanje pogrešno utvrđeno, odnosno da li je prilikom odlučenja došlo do proizvoljne primjene materijalnog i procesnog prava.
39. Ustavni sud zapaža da se apelacioni prigovori suštinski zasnivaju na nezadovoljstvu osporenim odlukama, posebno odlukom Vrhovnog suda koji je donio konačnu odluku kojom je revizija tužene opštine uvažena, a koju apelant smatra nezakonitom. U tom pravcu ukazuje na pristrasnost, kršenje principa ravnopravnosti u postupku, dovodi u sumnju primjenu prava u vezi s apelantovim prigovorom da je Vrhovni sud postupio nezakonito jer je proizvoljno ocijenio da "zapisnik" ne predstavlja saglasnost tužene opštine za naknadne radove i troškove.
40. Ustavni sud, ispitujući iznesene prigovore u kontekstu raspoloživih dokumenta, ne može izvesti zaključak da su prigovori osnovani. U vezi s apelantovim prigovorima kojim tvrdi da je Vrhovni sud bio pristrasan jer je taj sud cijenio činjenice koje tužena nije isticala tokom postupka, Ustavni sud podsjeća da puko neslaganje sa stavovima nekog suda per se ne pokreće pitanje nepristrasnosti, pri čemu apelant taj prigovor nije konkretizovao kako bi se mogao ispitati iz nekog drugog aspekta prava na pravično suđenje. Prigovor kojim apelant tvrdi da mu je prekršeno pravo na ravnopravnost strana u postupku jer je Vrhovni sud primijenio odredbu člana 635 ZOO Ustavni sud smatra neosnovanim budući da takav prigovor ne pokreće pitanje kršenje prava na ravnopravnost strana u smislu člana 6 Evropske konvencije. Ustavni sud, osim toga, iz raspoloživih dokumenata ne uočava da je apelantu na bilo koji način bilo uskraćeno pravo da u postupku učestvuje ravnopravno s tuženom opštinom, što uključuje predlaganje dokaza, niti da je na bilo koji način ravnopravnost strana u postupku bila narušena, pa stoga nezadovoljstvo konačnom odlukom kojom je odbijen tužbeni zahtjev per se ne pokreće to pitanje.
41. U vezi s prigovorom kojim apelant ukazuje na proizvoljnu primjenu prava, Ustavni sud zapaža da apelant u konkretnom predmetu potražuje od tužene opštine isplatu dodatnog iznosa od 262.132,00 KM (pored već isplaćenog iznosa od 385.486,96 KM po osnovu ugovora, aneksa tog ugovora i vansudske nagodbe). Apelant tužbeni zahtjev zasniva na "zapisniku o dogovorenoj cijeni za iskop rova za polaganje cijevi na izgradnji vodovoda…." od 7. avgusta 2008. godine, koji su potpisali apelant, tužena opština i nadzorni organ, kojim su potpisnici zapisnika "usaglasili cijenu iskopa zemljišta na cjelokupnoj dužini vodovoda u iznosu od 25,00 KM po m3 ", a zbog činjenica da se kategorija zemljišta ne poklapa s podacima iz tendera, što je apelantu "otežalo rad i uvećavalo troškove". Pitanje koje se kao sporno postavilo tokom postupka jeste da li takav zapisnik može da bude pravno relevantan osnov za isplatu traženog iznosa. To pitanje je očito bilo sporno i za redovne sudove, tako da su sudovi na sve tri instance zauzeli potpuno oprečan stav o (ne)osnovanosti tužbenog zahtjeva. Ustavni sud zapaža da apelantu nije sporna samo prvostepena presuda kojom je u bitnom tužbeni zahtjev usvojen.
42. U vezi s osporenim presudama, Ustavni sud zapaža da je Viši privredni sud djelimičnu osnovanost tužbenog zahtjeva zasnovao na odredbama člana 11 Zakona o javnim nabavkama kojom se za dodatne radove izvođaču radova priznaju troškovi od 50 % od ukupne vrijednosti radova. Ustavni sud zapaža da je Vrhovni sud primjenu citirane odredbe u konkretnom slučaju isključio jer je iz raspoloživih dokumenata proizašlo da "zapisnikom" na koji se apelant pozvao (apelant je zapisnik priložio uz apelaciju) nisu usaglašavani nikakvi novi i dodatni radovi, već isključivo visina cijena radova na iskopu rovova za polaganje cijevi, što je osnovnim ugovorom već bilo usaglašeno. Ustavni sud zapaža da se Vrhovni sud u vezi s tim pozvao na odredbu člana 39 stav (3) Zakona o javnim nabavkama kao lex specialis, koja isključuje mogućnost naknadne izmjene cijene i predmeta ugovora kao bitnih elemenata koji su utvrđeni u tenderskoj dokumentaciji. Ustavni sud zapaža da je Vrhovni sud svoju odluku zasnovao i na odredbi člana 635 ZOO koja propisuje da se "cijena radova može odrediti po jedinici mjere ugovorenih radova (jedinična cijena) ili u ukupnom iznosu za cijeli objekat (ukupno ugovorena cijena)". Prema ocjeni Ustavnog suda, kako su ugovorne strane ranije već utvrdile ukupnu vrijednost radova koja je apelantu i isplaćena (vidi tačku 42 ove odluke) čini se da naknadno ugovaranje cijene po jedinici mjere (25 KM/m3) za iste ugovorom precizirane radove krši citiranu odredbu, što za sobom ex lege povlači ništavost takvog dogovora. Imajući u vidu sadržaj citiranih odredbi, koje je Vrhovni sud imao u vidu, Ustavni sud ne uočava ništa što bi uputilo na zaključak da su primjena i tumačenje citiranih odredbi bili na apelantovu štetu.
43. Ustavni sud zapaža da je Vrhovni sud detaljno razmotrio i ostale apelantove prigovore koje je smatrao relevantnim, uz obrazloženje koje se ni u jednom segmentu ne čini proizvoljnim (prigovor u vezi s neprihvatanjem građevinskog dnevnika kao relevantnog dokaza - vidi tačku 17 ove odluke). Stoga, Ustavni sud iz jasnog i argumentovanog obrazloženja Vrhovnog suda, koje je zasnovano na relevantnim odredbama Zakona o javnim nabavkama i ZOO, ne uočava ništa što bi opravdalo apelantove prigovore o nezakonitom postupanju Vrhovnog suda.
44. U vezi s apelantovim prigovorom kojim tvrdi da je zapisnik morao biti prihvaćen kao osnov za potraživani dodatni novčani iznos, ukazujući da nedostatak forme ne može biti razlog za odbijanje tužbenog zahtjeva, Ustavni sud zapaža da u okolnostima konkretnog slučaja nedostatak forme suštinski nije bio razlog za odbijanje tužbenog zahtjeva. Naime, razlog odbijanja tužbenog zahtjeva leži zapravo u sadržaju zapisnika čije odredbe krše norme prinudnog propisa, i to Zakona o javnim nabavkama kao lex specialis, na osnovu koga je tužena kao organ javne vlasti sprovela postupak javnih nabavki, zaključila ugovor s apelantom, utvrdivši bitne elemente ugovora, uključujući cijenu radova u ukupnom iznosu, koja je apelantu u cijelosti isplaćena, čak i znatno više.
45. Ustavni sud, takođe, zapaža da se predmetna situacija ne može dovesti u vezu s "hitnim nepredviđenim radovima" koje ima u vidu odredba člana 634 ZOO (vidi Relevantne propise) budući da je apelant odmah na početku radova bio ili morao biti svjestan o kakvom se zemljištu radi i da mu ta okolnost eventualno može otežati rad duž cijele trase. Naime, ta okolnost je apelantu omogućavala da prije otpočinjanja radova ugovor raskine, shodno odredbi člana 13 osnovnog ugovora. Umjesto toga, ugovorne strane su na samom kraju radova (avgust 2008. godine) sačinile zapisnik kojim su izmijenile isključivo cijenu radova istog obima i količine, što Zakon o javnim nabavkama kao lex specialis ne omogućava. Dakle, u situaciji kada kategorija zemljišta nije prouzrokovala dodatne radove mimo dogovorenih, već je isključivo ta okolnost otežala rad apelantu, ta situacija se ne može podvesti pod "hitne nepredviđene radove" koje ima u vidu odredba člana 634 ZOO (na koju se apelant explicite i ne poziva u apelaciji). Shodno svemu navedenom, Ustavni sud smatra da, uzimajući u obzir sve relevantne okolnosti koje su pratile ovaj predmet, ni u odredbama Zakona o javnim nabavkama kao lex specialis u konkretnom slučaju, ni u odredbama ZOO nije bilo uporišta da se postavljenom zahtjevu udovolji.
46. Konačno, apelantovo pozivanje na savjesnost i poštenje kao jednog od principa obligaciono-pravnog odnosa u okolnostima kada je tužena sve svoje obaveze prema apelantu ispunila i po glavnom ugovoru, aneksu ugovora, ali i po sudskoj nagodbi, dodatni iznos od 128.984,95 KM (vidi tačku 25 ove odluke) čini se proizvoljnim i bez osnova.
47. Stoga, Ustavni sud zaključuje da nema kršenja prava na pravično suđenje iz člana II/3e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6 stav 1 Evropske konvencije.
Pravo na imovinu
48. U vezi s ovim prigovorom kojim apelant tvrdi da mu je prekršeno pravo na imovinu iz člana II/3k) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 1 Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju, Ustavni sud smatra da se u okolnostima konkretnog slučaja ne može govoriti o apelantovoj imovini, niti o, s obzirom na jasne zakonske odredbe Zakona o javnim nabavkama kojima je isključena mogućnost promjene cijene za već ugovorene radove, legitimnom očekivanju da će apelantu u okviru predmetnog postupka biti isplaćen traženi novčani iznos.
49. Stoga, osporene presude ne krše ni apelantovo pravo na imovinu iz člana II/3k) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 1 Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju.
VIII. Zaključak
50. Ustavni sud zaključuje da nema kršenja prava na pravično suđenje iz člana II/3e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6 stav (1) Evropske konvencije kada iz raspoloživih dokumenata ne proizlazi da je tokom postupka narušen princip ravnopravnosti strana u postupku, niti bilo šta upućuje na kršenje principa nepristrasnosti suda, te u situaciji kada je naknadno povećanje cijene ugovorenih radova u jediničnom iznosu izvršeno suprotno članu 39 stav (3) Zakona o javnim nabavkama i članu 365 ZOO budući da Zakon o javnim nabavkama ne dozvoljava naknadnu promjenu cijene već dogovorenih radova i kada je ukupna cijena radova bila utvrđena ugovorom, što je isključilo naknadno utvrđivanje pojedinačne cijene dogovorenih radova, pri čemu je ugovorena cijena radova apelantu u cijelosti isplaćena, čak i znatno više od ugovorenog iznosa.
51. Nema ni kršenja prava na imovinu iz člana II/3k) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 1 Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju kada se u okolnostima konkretnog slučaja i jasnom zakonskom okviru ne može govoriti o apelantovoj imovini, niti o ostvarivom zahtjevu i legitimnom očekivanju da će postavljenom tužbenom zahtjevu biti udovoljeno.
52. Na osnovu člana 59 st. (1) i (3) Pravila Ustavnog suda, Ustavni sud je odlučio kao u dispozitivu ove odluke.
53. Prema članu VI/5 Ustava Bosne i Hercegovine, odluke Ustavnog suda su konačne i obavezujuće.
